JAMIAT-UL-ULEMA

(its branches ard their activities)

BADIN;

In connection with to start a branch of Jamiat-ul-Ulema, a meeting of Ulemas was held in May 1931 at village Banwan taluka Badin, Haji Ghulam Muhammad presided. Meeting was attended by learned men, political workers and ulemas. from various parts of country. Amongst present were Moulvi Kazi Ghulam Muhammad of Tando Muhammad khan; Moulvi Haji Attaullah of Matli; Moulvi Taj Muhammad of Rip; Moulana Ahmed of Badin Maderssah; Moulvi Muhammad Hashim; Moulvi Imam-ul-din of Dando; Molvi Abdul Rahim of Talhar; Moulva Muhammad usman. Moulvi Abdul Wahab of Badin; Hafiz Allahdjno copy writer from Tando Bago.

Proceedings of the meeting begun with the recitation from Holy Quran and sanging of national songss Moulvi Attaullah delivered his speech on the he importance of Islamic Ideology and Moulvi Ahmed spoke on the present day political situation of the country, proceeding continued till mid night.

On the second day the session was addressed by Moulvi Abdul Wahab, in the end following resolutions were passed:

1. That, this meeting of Ulema propose the following persons as office-bearers of Jamial-ul-ulema Taluka Badin:

Moulvi Glulam Ali President

Moulvi Abdul Wahab Vice-President

Moulvi Ahmed of Badin Secretary

Mian ji Haji Abdullah Treasurer

(Proposed by Moulvi Ahmed and seconded by Moulvi Saeed)

2.That, this meeting of ulema proposes to enroll educated muslims other than ulemas of this taluka also, as to seek full co-operation from talented people for the purpose of freedom of this country.

(Proposed by Moulvi Ahmed and. seconded by Mian Ghulam Muhammad).

3.That, this meeting of ulema proposes Badin as a Head quarter of the newly formed Taluka Jamiat.

(Proposed by Moulvi Mir Muhcaimad and seconded by Moulvi Abdul Karim).

4.That, this meeting of Ulema appeals to muslim country­men to pressurize Government for appointing Amir Shariat in Sindh. If the Government fails to pay attention on our religious right, muslims should be ready to discharge that religious duty.

(Proposed by Moulvi Attaullah, seconded by Moulvi Ahmed and supported by Moulvi Ghulam Muhcumad).

5.That, this meeting of Ulema appeals the people to refrain from foreign goods specially cloth, and give up habits of drunking and intoxicating.

(Proposed by Moulvi Abdul Wahab and seconded by Moulvi Ghulam Muhammad).

6.That, this meeting of ulema propose to organize Jamiat on two lines, viz;

a) Wardwie, in Genral, and

b) Case and Cread wise with Moulvi from the caste as its head.

(Proposed by Moulvi Haji Ahmed; and seconded by Moulvi Haji Abdul Rahim)

7. That, this meeting of Ulema hopes that Jamiat would chalk out programme to educate the muslims, and in this connection this meeting proposes that:

a) Government should be compelled to introduce compulsory education system for 5-15 age group of our children.

b) Peoples should be adviced to get their children admitted in schools, no matter if they are on the distance of 2 miles.

c) Government should be compelled or an initiative should be taken on self-help basis to open new schools for the children having not educational facilities on the distance of at least 2 miles

(Propoed by Moulvi Taj Muhammad and seconded by Moulvi Muhammad Mubarak)

8.That, this meeting of Ulema proposes to prohibit all kinds of Festivals for women

(Proposed by Moulvi Attaullah and seconded by Abdullah).

9.That, this meeting of Ulema is of opinion that it is obvious that muslims of these times are not strictly following the way of life taught by Islam, therefore Jamiat should appoint preachers for teaching and preaching purposes.

(Proposed by Moulvi Saeed and seconded by Moulvi Abdul Wahab).

10.That, this meeting of Ulema proposes that a deputation of Jamiat workers should be formed, with assignment of organization and starting of Jamiat branches in this taluka.

(Proposed by Moulvi Abdul Rahim. and seconded by Moulvi Abdul Wahab).

11.That, this meeting of Ulema proposes that:

a) Jamiat workers should be appointed in every village.

b) Meetings of Jamiat should be held in every ward.

c) All branch office should be directed to submit their
progress reports to taluka office as to prove Jamiat as a well organized association of the muslims.. In this connection, Secretary of Taluka Jamiat should be authorise to inspect any branch and conduct or hold meetings at any place.

(Proposed by Moulvi Ahmed and seconded by Moulvi Abdul Wahab).

All the resolutions were passed unanimously, and Taluka was divided into 21 wards and two workers were appointed in each ward.

KARACHI:

Under the presidency of Hakim Moulvi Fateh Muhammad Sehwani, a meeting of Jamiat-ul-Ulema of Sindh was held at the Garikha Mosque on 25.3.1923. when committee of fifteen members was appointed to collect funds and organized work to check the growth of apostasy among the Malkana.Rajputs. It was decided that Committee would start work to counteract the propaganda of the local Arya Samaj Carried on among the lower classes.

:
KARACHI :

An annual meeting of Karachi district Jamiat was held in Feb: 1930 to elect its executive committee:

Following were elected a; under:-

President; Kazi Fatih Ali of Shahbandar

Secretary: Moulvi Fatih Ali of Sijawal

Members: 1. Moulvi Kazi Mahammad from Talukaa Sijawal.

2. Moulvi Muhammad Usman from Mirpur Tathoro.

3. Moul:fi Muhammad Sahib from Taluka Thatta.

4. Moulvi Muhammad Ashraf from Taluka Ghora Bari.

5. Moulvi Muhammad Hussain from Thatta Town.

In the end two resolutions were passed on the following subjects:

1. Rejection of Sardha Act.

2. Condemnation of Act of abolition of Barrage Mosques,,

MEHAR:

At Mehar a branch of Jamiat-ul-Ulema of Sindh has been started, with the following office-bearers:-
President: Moulvi Muhammad Akmal

Vice-President: Moulvi Allah Bux
Secretary: Moulvi Abdul Wahab

Joint Secretary: Moulvi Abdul Karim

SHIKARPUR:

A meeting of Sukkur District Jamiat-ul-ulema of Sindh was held on tuesday, 5th of September 1922 at Shikarpur. Moulana Syed Taj Mahmood of Amroti persided. Meeting was attended by Moulana Muhammad Qasim (Gharhi Yasin); Moulana Ali Sher ((Ubaro); Moulvi Abdul Hakim (Shahul Siryal); Moulvi Muhammad Hashim (Ishaq Dero); Moulvi Din Muhammad Wafai, Secretary Sindh Provincial Jamiat-ul-ulema; Pir Amir Shah (Khan pur); Pir Khurshid Ahmed Sarhandi; and Wadero Raza Muhammad of Mehar..

In connection with the re-organization of Sukkur District Jamiat-ul-Ulema, following were elected its office­bearers:

President: Moulana Hamadullah

Vice-President: Moulvi. Hafiz Noor Muhammad

Secretary: Moulvi Ali Sher

Joint Secretary: Moulvi Abdul Karim Chishti

Treasurer: Moulvi Hafiz Muhammad Hashim.

Resolution on the following subjects were passed unanimously:-

1. Unconditional support for there cause of Khilafat.

2. Protest against the Greek preparations to invade constantinple.

3. Protest against Jewish conspiracy for capturing power in Palestine.

4. Condemnation of the conduct of Aman Sabhai leaders working against the freedom fightirg.

5. Appeal for bye-cott of foreign goods.

SUKKUR:

A meeting of Sukkur District Jamiat-ul-ulema was held on 9.1.1923 at the Banglow of Mir Awatshing Advocate Moulana Taj Mahmood of Amroti presided. Through resolution passed unanimously. Moulana Taj Mahmood of Amroti was appointed Amir Shariat (Shaikh-ul-Islam) and Moulana Hamadullah as Naib Amir shariat for Sukkur District. These appointments were made in connection with the desire of Jamiat to guide people leading the lives according to the laws of Islam.

SUKKUR:

A meeting of Jamiat-ul-ULema was held on 28.1.1923 at Municipal Town Hall under the presidency of Moulana Taj Mahmood of Amrot Sharif, It was attanded by Moulana Ahmed Ali, Moulana Farooq Ahmed, Moulana An Sher, Moulana Hamaclullah, Syed Asadullah Shah and other learned men and Pir of the Sukkur District„ Proceeding of the meeting started with the speech delivered by Moulana Din Muhammad Wafai, Secretary Sindh Provincial Jamiat-ul-ulema,, Moulana Abdul Karim chishti, Secretary Sukkur District Jamiat-ul-ulema spoke on the present day political situation, Moulana Ahmed Ali was also amongst the speaker, he threw light on the political duties of ulemas,. Meeting ended with the election of Moulana Muhammad Hashim as a Secretary replacing Moulana Abdul Karim chishiti.

SUKKUR:

In February 1923, there was a big gathering of over five thousand people in front of Minaret of Masoom shah, Sukkur, where speech were made by Moulana ahmed Ali Lahori and Moulana Din Muhammad "WAFAI" Resolutions werepassed reiterating the determination of sindhi Ulemas for giving sacrifices in thecause of freedom fighting. One of the most important resolutions passed was regarding the adoption of Islam as a complete code of life.

SUKKUR:

A meeting of Sukkur District Jamiat-ul-Ulema, was held on 4.6.1924 under the presidency of Moulana Taj Muhmood Amroti, Meeting was addressed by Moulvi Abdul Karim Chishiti, ex-secretary of the District Jamiat. Following resolutions were passed:-

I. That, this meeting of Sukkur District Jamiat-ul-Ulema appeals ulemas of Sindh to pay their attention towards British deteriorated economy of Sindh, they should motivate the people and device means and ways for the improvement of the stagnant economy of our country.

2. That, this meeting of Sukkur District Jamiat-ul-ulema directs all the signaturers to the Agreement reached between them and Jamiat, to start the preaching work as soon as possible.

3. That, this meeting of Sukkur district Jamiat-ul-ulema appeals the people to contribute the Fund, raised for the purpose of checking anti Islam and anti-people propaganda launched by the vested interests.

4. That, this meeting of Sukkur district Jamiat-ul-Ulema is of opinion that under the supervision of Sukkur District Jamia a central Maderssah be founded and all the Arabic teaching Maderssah should be affiliated with it.

In the end Moulvi Azizullah of Therhi, Moulvi Muhammad Ismail of chak, and Moulvi Abdul Karim chishiti were enrolled on their desire to work as preachers for the cause of Islam and country.

THARPARKAR

At a meeting of Tharparkar Jamiat-ul-Ulema Sindh, held on 20.3.1924 under the presidency of Moulvi Muhammad Ibrahim, Secretary Tharparkar Jamiat-ul-Ulema. Following resolutions were passed:-

I. That, this meeting of Jamiat-ul-ulema Tharparkar condoles the sad demice of National leader tie Hon'ble Bhurgri, and shares the grief with the family of the deceased.

2, That, this meeting of Jamiat--ul-ulema Tharparkar expresses its deep sorrow over the Angora's decision regarding the demolition of caliphate.

3. That, this meeting of Jamiat-ul-ulema appreciates the determination and patience shown by, Moulvi Muhammad Salih during his exile, and lauds his services and sacrifices rendered by him for the cause of Islam and independence.

THULL:

A public meeting was held on 11.12.1931 under the auspices of Jamiat-ul-Ulema Thull, District Jacobabad Moulana Nabi Bux Odi presided. After the address delivered by Moulana Abu Muhammad Abdullah, Moulana Abdul Karim Chishti proposed five resolutions, on the following subjects:-

1. Selling of Quran by Non-muslims be prohibited.

2. Beggary be totaly banned.

3. Post-mortem of women be conducted by lady-Doctors.

4. All the Legislative members be persuaded to get above-proposed resolution passed by Legislative Council and Assembly.

5. A book entitled "Faryad-i-Sindh" composed by Mr. Haider Bux Jatoi be banned.

All the resolutions were seconded by Hakim Fatih Muhammad and Moulvi Abdul Latif.

Second session of the meeting was held on 12.12.1931 and it was addressed by Moulvi Abdullah, Moulvi Muhammad Ismail and Moulvi Abdul Karim chishti, It vas resolved to form "Jamiat-ul-Mubalgeen". (Preacher's Association) and following Ulema were elected as its office-bearers:-

Moulvi Nabi Bux Odi President

Moulvi Muhammad Ismail Vice-President

Moulvi Dur Muhammad Secretary

Moulvi Abdul Latif Joint Secretary

It was decided to hold public meetings under the auspices of Jamiat-ul-Mubalgeen on first Friday of every month.

WAGAN:

On the occasion of confirmation of degree (Dastar-bandi) on Hafiz Moulvi Abdul Rahman; a meeting of Sindh Jamiat-ul-ulema was held at Wagan, district Larkana in March 1930. Meeting was attended by large number of ulemas and members of Jamiat Amongst the present were Moulana Karimdad Thorhiyai, Moulana Muhammad Fazul-ul-Haque of Gari Kartiyo; Moulana Khush Muhammad of MiroKhan; Moulana Ghulam Sidiqu; Moulana Ghulam Farid; Moulana Makhidoom Muhammad Afzal of Rohri and Moulana Wali Muhammad Thorhiyai.

Ulemas in their course of speeches stressed on the revival and re-organization of Sindh Jamiat-ul-ulema, in the end following resolutions were passed unanimously:

1. That, this meeting of ulemas of opinion that it is need of the hour that Sindh Jamiat-ul-ulema should be revived and re-organized.

2. That, this meeting of ulema cf Sindh Jamiat recognizing the valuable services of Moulana Muhammad Sadik, Moulana Din Muhammad "Wafai"; Moulvi Hakim Fatih Muhammad Sehwani and Moulana Noorangi rendered by them in the field of Sindh Muslim polities through Jamiat-ul-ulema Sindh, requests them to take initiative to revive the Jamiat in the suprem interest of the country.

(Proposed by Makhiddom Muhammad Afzal and seconded by Moulvi Abdul Rahman).

3. That, this meeting of ulema of Sindh Jamiat warns Government to withdraw anti-religious occupation of Barrage Mosques and refrain from indulging in our religious affairs, otherwise muslims of Sindh will be compelled to serious action, and government will be the only responsible for the consequences.

(Proposed by Moulvi Muhammad Azim and seconded by Moulvi Ghulam Farid)

4. That, this meeting of Ulema of Sindh Jamiat declare sarda Act as prejudice to the principles of Islam, and appeals the muslim people to voice against the said Act, and prepare them­selves to discharge their religious, duty in this regard.

(Proposed by Moulana Ghulam Sidique and seconded by Moulvi Muhammad Suliman)

5. That, this meeting of ulema cf Sindh Jamiat appeals the countrymen to give up all their differences and irrespective of colour, caste and creed unite themselves as a solid rock for the cause of liberation of their country.

(Proposed by K. B. Muhammad Sidique Wagan and seconded by Moulvi Muhammad Azim).

PROVINCIAL JAMIAT-UL-ULEMA(its activities)

A meeting of Jamiat-ul-ulema of Sindh was held on 20th of July,1920 in Karachi, Moulana Syed Taj Mahmood Amroti presided Hakim Fatih Muhammad Sehwani Secretary of Jamiat-ul-Ulema spoke on the topic of present day politics and advised the participants to discharge their duties according to the need of time.

Following resolutions were passed unanimously:

1. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema of Sindh decides that a detailed Congregational recital (Khutibah) be prepared for Fridays and Eid festivals which. should contain important and necessary information about Khilafat Islamia.

2. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema of Sindh is of opinion that delegation of scholars should be nominated, which should contact pirs and Mirs of Sindh from time to time and inform them about the importance of Khilafat Uzma.

3. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema of Sindh regrets on the Imposition of terms and conditions upon Muslim Caliph, and considers them as an interference in their religion.

4. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema unanimously decides that Non-co-operation movement in equivalent to the religious duty.

5. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema of Sindh appeals the Muslims not to avoid the job opportunities vacated by political workers during Non-co-operation Movement, and all Job opportunities stand Haram (Prohabited) for them. Scholars of Jamiat-ul-Ulema have already issued a fatiwa (verdict) in this connection, and it be published very soon.

6. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema of Sindh appeals the people of Sindh to celebrate a day in collection with sacrifices rendered by the workers during the movement of Non-co-operation.

7. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema of Sindh proposes that a conference of Muslim Scholars of World should be convened, under the Patronage of Amir Amanullah Gazi in Afghanistan, so as to pave the way for the protection and propagation of Islam.

8. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema of Sindh recognizes Sultan Waheed-ul-din as a real and rightful servant of Caliphate and declares that they will not recognize any other man including Sharif Maki to be the representative of Islam imposed through forcibly consent (Baeet).

9. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema Sindh condoles the Sindh demise of Hamadullah Larai and Moulvi Allahi Bux of Banho Lakheer, and Shares the grief with the familites of the deceased.

10. That, this-meeting of Jamiat-ul-Ulema Sindh expresses a lot of thanks to Amir Amanullah, because of his services rendered fro Sindhi Migrants during Khilafat Movement.

11. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema protests against the unlawful detention of Pir Zia-ul-Haq and demands that an impartial inquiry may be made in this connection.

Meeting ended with the slogans of Allah-o-Akbar.

A meeting of Sindh Provincial Jamiat-ul-Ulema was held on 11,12 and 13th of April, 1923. It was attended by a large number of Ulemas, Pirs and learned men of the Sindh. Moulana Moien-ul-din Ajmiri was amongst the guest participants. Meeting started with the dialogue and discussion between prominent leaders of Jamiat and a team of Ulemas of Thar under the leadership of Moulvi Muhammad Usman, the latter insisting on the acceptance of Governments grants.

In the end (on I3.4.1923) following resolutions were passed unanimously:

1. That, this meeting of the Jamiat-ul-Ulema Sindh endorses the Fatiwa (verdict) given by Ulemas regarding the foreign goods including cloth, that usage of foreign goods will jeoparolize the economy of our country, therefore, this meeting declares it Haram(prohabited) for Sindhi countrymen,

2. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema Sindh, recognize Amir-ul-Moomneen Khalifat-ul-Muslimeen Sultan Abdul Majeed Khan Zil-ul-ullah Taala as a real and rightful caliph, and reaffirms its determination for the defense of Muslim Caliphate.

3. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema Sindh gives call to all country lover muslims of Sindh to come forward and check the evil designs of Sarkari (Government's) Moulvies as well as Arya Smajajists working against the interest of Islam and country, and requests all country-men to contribute to the fund, raised for the same purpose.

4. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema is of opinion that the defense of caliphate as well islam is deeply related with our independence, therefore, our struggle for the freedom is equivalent to the religious duty, and appeals our country-men to join our hands.

5. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema Sindh in opinion that delegation of Muslim Scholars and preachers should be nominated to start work to people real followers of Islam.

6. That, this meeting of Jamiat-ul-Ulema Sindh nominates Pir Mahboob Shah to co-operate with a team of Ulemas appointed by Pirs of Janda in connection with preparation of Report on the problems of peoples.

A meeting of the executive Committee of the Sindh Provincial Jamiat-ul-Ulema was held on 15.7.1923 at Sukkur under the presidency of Moulana Taj Mahmood Amroti, where the following resolutions were passed:-

1. This meeting of Executive Committee is of opinion that a team of preachers should be appointed which should work under the guidance of this executive committee.

2. This meeting of Executive Committee is of opinion that all preacher already working for the cause of independence should work also for the cause of Islam.

3. This meeting of Executive Committee is of opinion that the judgment given by Moulvi Moin-u1-din be published in booklet form for distribution among the people.

A meeting of Sindh Provincial Jamiat-ul-Ulema Sindh was held at Sukkur on 15.3.1925 to elect its new office-bearers for the year 1925-26. Meeting was attended by a large number of Ulemas, Pirs and learned men of sindh Amongst the present were Alama Kazi Assadullah Shah; Hakim Shamis-ul-din Ahmed; Moulana Ghulam Muhammad of Tando Muhammad Khan; Moulana Ahmed from Badin; Moulana Nabi Bux odi; Moulana Abdul Karim of Shahal Sadaya; Moulana Abdul Karim Chishiti; Moulvi Muhammad Suleman "Waiz"; Moulvi Hafiz Ghulam Farid;Moulana Muhammad Hamad; Moulana Haji Muhammad Usman of Chak; Shaikh Abdul Majid; Kazi Abdul Rahman; Pir illahi Bux and Moulvi Taj Muhammad (Alig).

Following were elected as office-bearers:-
President: Kazi Asadullah Shah

Vice-President: i) Maulana Muhammad Sadik of Khada

ii) Moulana Mir Muhammad Noorangi

Secretary: Moulvi Din Muhammad "Wafai"

Treasurer: Mr.Din Muhammad (Alig)

Executive Committee:

(From Hyderabad District)

i) Moulvi Ghulam Muhammad.

ii) Moulvi Ahmed

(From Tharparkar)

i) Moulvi Muhakum-ul-din

ii) Pir Muhammad Ismail Jan

(From Jacobabad)

i) Moulana Nabi Bux Odi

ii) Moulvi Dur Muhammad of Thull

(From Sukkur)

i) Moulana Abdul Karim Chishti

ii) Moulana Hafiz Muhamma . Hashim

(From Nawab Shah)

i) Moulvi Abdul Khalique Kandyarvi

ii) Makhidom Moeen-ul-din

(From Larkana)

i) Moulvi Muhammad Suliman "Waiz"

ii) Moulvi Syed Amir Muhammad Shah

iii )Moulvi Ghulam Farid

(From Karachi)

i) Moulana Muhammad Suliman of Bano

ii) Moulvi Haji Muhammad usman of Bathoro

(From Khairpur State)

i) Moulvi Syed Abdullah shah Darazi.

In the end following resolutions were passed unanimously:

1. That, this meeting of Sindh Jemiat-ul-Ulema is of opinion that the Head quarters of the Jamiat should be changed from Sukkur to Karachi with immediate effect.

2. That, this meeting of Sindh jamiat-ul-Ulema authorises its secretary to appoint committee of preachers with the consultation of Secretary of the Executive Committee of this Jamiat for preaching work in Sukkur and Jacobabad Districts.

3. That, this meeting of Sindh Jamiat is grateful to its Secretary, Moulvi Din Muhammad "Wafai", for rendering his services as a editor of "Tauheed", and recognizes "Tauheed" as a organ of Islam and this party. This meeting of Sindh Jamiat appeals its member to enroll themselves as a subscriber of said paper.

In connection with the holding of Annual Session of Jamiat-ul-Ulema Hind, a meeting of Sindh Jamiat-ul-Ulema was held on 13.2.1931 in Karachi under the presidency of Moulana Muhammad Sadik of Khada. Meeting was attended by Jamiat members, citizens and representatives of Nizam-ul-Muslimmin.

Ad-hoc Committee consisting of the following persons was appointed to start preparatory work for the holding of Annual Session of Jamiat-ul-Ulema Hind:-

Moulana Muhammad Sakik(Chairman), Hakim Fatih Muhammad Sehwani (Secretary); Hafiz Nasir Ahmed and Hafiz Muhammad Muhsan (both Joint Secretaries); Moulvi Muhammad Usman Baloch; Hafiz Sharif Hussain; Moulvi Din Muhammad "Wafai"; Shaikh Abdul Majeed; Hakim Shamis-ul-din; Moulvj Hakim Muhammad Muaaz; Moulana Fatih Ali of Ladiyoon; Moulvi Haji Fatih Ali of Sijawal Maderssah; Hakim Ali Muhammad and Haji Shah Bux,

Moulana Muhammad Sadik was authorise to collect contributions with the assistance of members Rs. 2-0-0 were fixed as at least contributions A propaganda team consisting of 24 members was also appointed. In Connection with the presidency of the coming session, it was decided to request Moulana Abu-ul-Kalam Azad, the name of Moulana Hussain Ahmed as proposed as alternative if Moulana Azad regret to preside.

A Public meeting was held on 13.8.1937 at Khalik-dina Hall under the auspices of Sindh Jamiat-ul-Ulema Moulana Hussain Ahmed Madani presided. Moulana Muhammad Sadik of Khada read his welcome address which covered all kinds of political problems faced by Muslim, at home or abroad,, When he touched Palestine problem, this drew tears from the audience, in the end he appealed the people to join congress.

Following resolution was passed unanimously including others:

"That, this meeting of Sindh Jamiat-ul-Ulema demands from the Government, that the ban on the entry of Moulana Obaidullah Sindhi and Moulana Ahmed Mian into India should be lifted".

The material/data/information can be provided on request.

  DOCUMENT-1

الله اڪبر الله اڪبر

وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ

(سوره مائد﷥ه)

ولايتي ڪپڙي

خريد ڪرڻ جي حرمت بابت

جمعيت علماءِ صوبه سنده جي

متفقه فتويٰ

جا

12-13 ذوالقعد سنه 1340 جمعيت جي اجلاس سکر ۾ جيڪو زير صدارت سيد قاضي اسد الله شاهه صاحب جي منعقد ٿيو هيو، منظور ڪئي وئي.
دفع پهريون قيمت ۶–۱–۰ جلد ۲۰۰۰

الوحيد اليڪٽرڪ پريس ڪراچي.

ولايتي ڪپڙي خريد ڪرڻ جي منع هجڻ واريءَ فتويٰ جي تمهيد

بسم الله الرحمٰن الرحيم

الحمد لله الذي اليہ البدايتہ والنهايتہ والصلواتہ والسلام علٰي رسولہ الذي ختم عليہ النبوة والرسالتہ و علٰي آلہ و صحبہ اجمعين.

(1)امابعد- ڄاڻڻ گهرجي ته ولايتي ڪپڙا جي نه خريد ڪرڻ بابت اصل ۽ بنياد هيٺين آيت آهي.

إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَىٰ إِخْرَاجِكُمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ

ترجمو: ”جن ماڻهن توهان سان دين جي باري ۾ جنگ ڪئي آهي ۽ اوهان کي اوهان جن ملڪن مان ڪڍيو يا ڪڍڻ تي مدد ڪئي آهي تن سان ”موالات“ ڪرڻ کان الله تعاليٰ اوهان کي منع ٿو ڪري.“

انهيءَ آيت جي حڪم موجب هندستان جي مشهور علمائن حربي ڪافرن سان ”ترڪ موالات“ جي فتويٰ ڏني آهي. ڇو ته الله تعاليٰ مٿين آيت ۾ ڏيکاريل ٽن قسمن جي ڪافرن سان ايمان وارن کي موالات رکڻ کان روڪيو آهي ۽ ”موالات“ جي معنيٰ ۾“ ويجهائي جا سڀ لاڳاپا، ۽ همراهي ڪرڻ، ۽ مددگاري جا سمورا ڳانڍاپا داخل آهن. حربين سان اهڙا معاملا رکڻ جن جي ڪري ساڻن ربط ۽ ايڪو زياده ٿئي يا انهن جي هيٺيليءَ طاقت کي فائدو پهچي يا اسلامي شوڪت جي تباهه ٿيڻ جو سبب هجي يا انهن سان اهڙي ڏيتي ليتي رکجي جنهنڪري سندن محبت ۽ دوستي جو اظهار ٿئي يا ان مان مسلمانن جي بي غيرتي ۽ ذلت تي راضي رهڻ جو دليل ورتو وڃي ته اهڙا سمورا تعلقات شريعت ۾ منع ۽ حرام آهن.

(2) حربي ڪافرن جون تيار ڪيل عام شيون ۽ خاص طرح ڪيترو انهن جي اقتصادي ۽ جنگي ۽ سياسي قوت جو وڏو سبب آهي ۽ دشمنن جي انهيءَ ئي اقتصادي ۽ جنگي طاقت جي ڪري اسلام جي شوڪت کي ضعف ۽ نقصان پهچي ٿو ڇاڪاڻ ته موجوده زماني جي عام حڪومتن ۽ خاص ڪر يورپ جي بادشاهتن جي بيهڪ واپار تي آهي. جيڪا بادشاهت واپار ۾ وڌيڪ ماهر آهي ان جي جنگي طاقت به اعليٰ درجي جي آهي. انهيءَ ڪري هنن جي ملڪ جي ٺهيل شين جي خريد ڪرڻ سان کين عظيم الشان مالي امداد حاصل ٿئي ٿي ۽ ان جي منع هجڻ ۾ ڪو شڪ ۽ شبهو ڪو نه آهي.

ولم نبع مافيہ تقويتهم علي الحرب

(درمختيار ڪتاب الجهاد)

ترجمو: جنهن شئي مان ڪافرن کي جنگ ڪرڻ تي طاقت پهچي اها انهن کي نه وڪڻي ڏجي.

وڪل مايستعان بہ في الحرب لان فيہ امدادهم و اعانتهم علي احرب المسلمين. قال الله سبحانہ و تعالي ولا تعلو نوا علي الاثم والعدوان.

(بدائع صنائع)

ترجمو: (ڪافرن کي) ان شئي جو وڪڻي ڏيڻ منع آهي جنهن مان جنگي مدد پهچي سگهي ڇو ته ان ڪري ڪافرن کي مسلمانن جي مارڻ تي مدد ڪئي وڃي ٿي ۽ الله تعاليٰ فرمايو آهي ته گناهه ۽ بڇڙي ڪم تي مدد نه ڪريو.

معالم التنزيل وغيره ۾ آيت ” اشتروا بآيات الله ثمنا قليلا “جي تفسير ۾ ابن عباس رضه کان نقل آهي.

وذلک ان اهل الطائف امدوهم بالاموال ليقو وهم علي حرب رسول الله صلي الله عليہ وسلم.

ترجمو: يعني ته طائف وارن مڪي جي ڪافرن کي مالي مدد ڏني هئي ته رسول الله صلي الله عليہ وسلم سان جنگ ڪرڻ لاءِ طاقتور ٿين.

ان آيت ۾ طائف وارن جي انهيءَ فعل يعني مڪي جي ڪافرن کي رسول الله صلي الله عليہ وسلم جي برخلاف جنگ ڪرڻ لاءِ مالي امداد ڏيڻ کي سختي سان ننديو ويو آهي.

انهن سڀني عبارتن تي غور ڪرڻ کانپوءِ پوري طرح ثابت ٿي ويو ته حربين سان انهيءَ قسم جو واپار ڪرڻ به موالات ۾ داخل آهي جنهن کان شريعت الاهي منع فرمائي آهي. جيئن ته ڪتاب ”عدة الامراَءَ والحڪام“ مطبوعه مصرجي صفحي نمبر 28 ۾ فرمائي ٿو ته:

قدسئل ابن سيرين عن رجل يبيع داره من نصراني يتخذها بيعتہ فتلا ومن يتولهم منڪم فانہ منهم فکيف حڪم من يتولا هم بجلب الميرة والبضائع والاموال التي تقويهم وتشد شوڪتهم علي الاسلام و يمن يذل لعزتهم و يتضعضع لصو لتهم و يخضع لاحڪلمهم فاني لہ بعد ذلک التسمي بعنوان الايمان والاسلام وقد استسلم لاحڪام الڪفر ايبتغون عندهم العزة فان العزه لله جميعا.

ترجمو: حضرت ابن سيرين (تابعيءَ) کان هڪ ماڻهو بابت پڇيو ويو جو نصراني کي پنهنجو گهر وڪڻي ڏي ۽ نصراني کي گرجا بڻائڻ جو ارادو هجي جواب ۾ هي آيت پڙهيائين ته و من يتولهم الايتہ يعني جيڪو اوهان مان انهن سان موالات رکندو ته اهو انهن مان آهي. پوءِ جو ماڻهو انهن (نصارن) کي اناج جي قافلن موڪلڻ ۽ سامان اسباب ڏيڻ سان مدد ڪري ٿو جنهنڪري هنن کي قوت ملي ٿي ۽ اسلام تي سندن غلبو ڏاڍو ٿئي ٿو ته ان جو ڪهڙو حڪم آهي ۽ ڪهڙو حڪم آهي ان جو جي هنن (نصارن) جي عزت لاءِ پاڻ کي ذليل ڪري ۽ هنن جي دٻدٻي اڳيان هيڻائي ظاهر ڪري ۽ هنن جي حڪمن اڳيان نوڙت ڪري ڇا ان کانپوءِ به اهڙي کي ايمان ۽ اسلام جي سر نيم سان سڏي سگهبو؟ حالانڪه، هن تي ڪفر جي حڪمن اڳيان ڪنڌ نوائي ڇڏيو آهي. انهن وٽ عزت جا طالبو آهن ڇا؟ پوءِ بيشڪ سموري عزت جو مالڪ الله آهي.

(3) ڪن ماڻهن جو هي اعتراض ڪرڻ ته حضور انور صلي الله عليه وسلم هڪ وقت مديني جي هودين کان سام جي حربي ڪافرن جو تيار ڪيل ڪپڙي خريد ڪرڻ جو ارادو ڪيو هو ۽ ان وقعي تي موتته واري جنگ کي شاهد آڻين ٿا سو بلڪل بيجا آهي، ڇو ته تاريخ مان معلوم نٿو ٿي سگهي ته سندن اهو ارادو (يعني يهودي کان شامي ڪپڙي خريد ڪرڻ وارو) جنگ موتته ۽ مٿين آيت جي نازل ٿيڻ کان اڳي هو يا پوءِ؟(حالانڪه غزوه موتته ۽ ان آيت جو نزول ٻئي هڪ سنه 8 هه جا واقعا آهن.) اهڙيءَ طرح اهو به معلوم نه آهي ته اهي ڪپڙا برابر شام جي انهي ڀاڱي مان خريد ڪيا ويا هئا جتي حربي رهندا هئا يا شام جي ٻئي ڪنهن ڀاڱي مان؟ ڇو ته انهي زماني ۾ ساري شام جا رهاڪو مسلمانن سان برسر جنگ نه هئا تنهنڪري ڪيئن چئبو ته ضرور ضرور اهي ڪپڙا جن جي فقط اڃا خريد ڪرڻ جو حضور انور صلي الله عليه وسلم ارادو فرمايو ضرور شام جي حربي ڪافرن وٽان واپار ۾ آيل هوندا؟ حالانڪه علمائن ڪافرن جي ٺهيل شين جي خريد ڪرڻ کان مطلق منع ڪا نه ڪئي آهي پر اها منع تڏهن آهي جڏهن باليقين معلوم ٿئي ته انهن شين جي خريد ڪرڻ سان محارب ڪافرن کي جنگ ۾ مدد پهچندي. ثمامة رضه واري حديث کي ڏسڻ گهرجي ته پهريان حضرت رسول الله صلي الله عليه وسلم ثمامة کي مڪي وارن ڏانهن اناج موڪلڻ جي هن ڪري منع فرمائي جو امڪان هو ته متان سندن جنگي طاقت ۾ امداد ٿئي. پر وري جڏهن معلوم ٿين ته انهي مان سندن جنگي قوت ته ڪا نه وڌندي پر مرڳو پيٽ پالڻ لاءِ ئي محتاج آهن تڏهن پاڻ اجازت فرمايائون تنهنڪري چئبو ته حربين سان معاملي رکڻ جو مدار انهن جي جنگي قوت جي مدنظر تي آهي يعني ته جيڪڏهن خريد فروخت مان انهن کي جنگي قوت پهچي ته منع آهي جي نه ته منع نه آهي.

قال الامام السرخسي فمن عليہ (اي ثماتة) رسول الله صلي الله عليه وسلم بشرط ان يقطع الميرة عن اهل مڪته ففعل هتي قحطو- (مبسوط ج 1 صفه 25)

ترجمو: امام سرخسي فرمايو آهي رسول الله صلي الله عليہ وسلم ثمامة کي هن شرط تي ڇڏي ڏنو ته مڪي وارن ڏانهن اناج جو قافلو موڪلڻ بند ڪري ڇڏي جيئن ته تيستائين ائين ڪيائين جيستئاين هو ڏڪار ۾ گرفتار ٿيا.

ٻئي روايت آهي﷢:

وانصوف الي بلده و منع الحمل الي مڪتہ حتي جهدت قريش وڪتبوا الي رسول الله صلي الله عليہ وسلم ويسئالو نه بارحا مهم ان يڪتب الي ثمامتہ يحمل اليهم الطعام فقل رسول الله صلي الله عليہ وسلم اهه(فتي القدير)

ترجمو: يعني ته ثامتہ ڳوٺ ڏانهن موٽي وڃي مڪي وارن ڏانهن اناج بند ڪيو تان جو هو بلک مرڻ لڳا ۽ رسول الله صلي الله عليہ وسلم ڏانهن مائٽي جا قسم وجهي لکيائون ته ثمامتہ ڏانهن لکي ته ته هو هنن ڏانهن اناج موڪلي ڏي جنهن تي رسول الله صلي الله عليه وسلم ائين ڪيو.

هن تمهيد کي چڱي طرح ياد رکڻ گهرجي جو اڳتي فتويٰ جي سمجهڻ ۾ ڏاڍي مفيد ٿيندي.

حربين جي ڪپڙي خريد ڪرڻ جي حرام هجڻ بابت فتويٰ

بسم الله الرحمٰن الرحيم

سوال

علماءَ سڳورا هن صورت ۾ ڪهڙو حڪم ڏين ٿا ته حربي ڪافرن کي اهڙ: حالت ۾ جو هو مسلمانن سان وڙهي رهيا هجن ته سندن ملڪ جي تيار ٿيل شين خاص ڪري ڪپڙن جي خريد ڪرڻ سان مدد ڪرڻ جائز آهي يا نه؟ جنهن مان هنن کي عظيم الشان مالي امداد ملي ٿي ۽ هوڏانهن مسلمانن کي انهن ڪپڙن جي خريد ڪرڻ جي ضرورت به ڪا نه آهي. اٿلندو پنهنجي ديسي هنرن ۽ وطن جي رهاڪن کي نقصان پهچڻ جو يقين آهي ته اهڙي حالت ۾ ولايتي ڪپڙا خريد ڪرڻ ناجائز آهن يا نه؟ عدم جواز واري صورت ۾ ريل جي سواري ۽ پوسٽ وغيره جو به حڪم بيان فرمائيندا.

جواب

حربي ڪافرن کي مالي مدد ڪرڻ شريعت ۾ بالڪل ناجائز آهي. خاص ڪري ان حالت ۾ جو هو مسلمانن سان وڙهي رهيا هجن. الله تعاليٰ فرمايو آهي ته ” وَلَا تَعَاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ “ يعني ته گناهه ۽ بڇڙائي تي مدد نه ڪريو. اهو ئي سبب آهي جو فقيهن رحمة الله عليهم حربي ڪافرن کي هٿيارن ۽ ٻين سڀني اهڙين شين جي وڪڻي ڏيڻ کان منع فرمائي آهي جنهن مان هنن کي جنگ ۾ مدد ملي. جيئن سير ڪبير ۾ آهي ”ڪل ما يستعان بہ في الحرب“ پوءِ جنهن حالت ۾ رپيا هٿيارن وغيره جي حاصل ڪرڻ جو ذريعو آهن ۽ جنگين جي مدد ۾ مقصودي ۽ اصول شئي آهن ته انهن سان مدد ڪرڻ بالضرور منع آهي. آيت شريف ”ان الذين ڪفروا ينفقون اموالهم ليصدو عن سبيل الله“ جي تفسير ۾ ابن جو ۽ بيهقي ۽ ٻين کان روايت آهي ته:-

ليا اصيب قريش يوم بدر فرجعوا الي مکتہ مشي صفوان بن اميتہ و عڪرمتہ بن ابي جهل و عبدالله بن ربيعتہ في رجال من قريش اصيب آبائهم و اخوانهم ببدر فڪلموا ابا سفيان و من ڪانت لہ في تلک العير في قريش من تجارة فقالوا يا معشر قريش ان محمد اقد و ترڪم و قتل رجالکم فاعينونا بهذا المال علي حربه لعلنا ندرڪ منہ ثارنا ففعلوا ففهيم ڪما ذڪر ابن عباس رضه انزل الله تعاليٰ ان الذين ڪفرو اينفقون اموالهم الايتہ.

ترجمو: يعني قريش جڏهن بدر جي ڏينهن شڪست کائي مڪي ڏانهن موٽي آيا تڏهن صفوان ۽ عڪرمتہ ۽ ابن ربيعتہ ٻين قريشي ماڻهن سان جن جا مائٽ بدر ۾ ماريا ويا هئا هلي اچي ابو سفيان ۽ سندس واپار ۾ سنگتين سان گفتگو ڪيائون. ۽ چيائون ته اي قريشي جماعت! محمد (صلي الله عليہ وسلم) اوهان کي شڪست ڏني ۽ اوهان جا مڙس مارائي ڇڏيائين تنهنڪري هن واپار جي مال سان ان جي جنگ تي اسان جي مدد ڪريو من اسان پنهنجي وير وٺڻ ۾ ڪامياب ٿيون. پوءِ قريشين ائين ڪيو يعني تجارت مان انهن کي مالي امداد ڪيائون ابن عباس رضه جي چوڻ موجب انهن جي حق ۾ ئي اها آيت نازل ٿي ته ”ڪافر پنهنجو مال هن ڪري خرچ ڪن ٿا ته سڌي رستي تان روڪي ڇڏين.“

تفسير بيضاوي ۽ ابوالسعود ۽ تفير ڪبير ڪشاف ۾ به اهڙي طرح آيل آهي. هن مان معلوم ٿيو ته روپيا جنگ جي اعانت ۾ نهايت ڪارآمد شئي آهي. الله تعاليٰ ڪيترين آيتن ۾ جهاد لاءِ مسلمانن کان مال جي طلب ڪئي آهي جيئن ته حڪم آهي:

جا هدوا باموالکم و انفسکم

ترجمو: پنهنجي مالن ۽ پنهنجي ساهن سان جهاد ڪريو.

امام سيد محمود بغدادي ان آيت جي تفسير ۾ لکي ٿو

والجهاد بالمال انفاقہ علي السلاح و تزويد العزاة ونحو ذلک

(روح المعاني)

ترجمو: مال سان جهاد ڪرڻ جو هي مطلب آهي ته هٿيارن جي خريد ڪرڻ ۽ غازين جي تيار ڪرڻ ۽ ٻين اهڙن ڪمن لاءِ خرچيو وڃي.

جيڪڏهن روپيا جهاد ۾ ضروري شئي نه هجن ها ته انهن جي طلب ايڏي تاڪيد سان ڇو ڪئي وڃي ها. ها صحيح حديث ۾ مال کي نعم المعونہ يعني چڱي امداد جو لقب ڏنو ويو آهي. حديث جا لفظ هي آهن.

ان هذا المال حضرة حلوة فمن اخذه بحقہ و وضعه في حقه فمنعم المعونتہ.

ترجمو: هي مال تازو ۽ مٺو آهي پوءِ جنهن ان کي حلال طريقي سان حاصل ڪري چڱي جاءِ خرچ ڪيو ته ڏاڍي چڱي امداد آهي.

ردالمحتار ۾ فرمائي ٿو﷢:

و ان ضعف اهل ثغرعن مقاومتہ الکفره و خيف عليهم من العدو فعلي من ورائهم من المسلمين الاقورب فالا قرب ان ينفرو اليهم ويمد وهم بالسلاح والکراع والمال لما ذڪروا.

(ڪتاب الجهاد)

ترجمو: جيڪڏهن ڪنهن اسلامي سرحد جا مسلمان ڪافرن جي مقابلي کان هيڻان ٿي پون ۽ انهن تي دشمن جي دست درازي جو خوف هجي ته پوءِ ٻين قريب علم مسلمانن تي درجي بدرجي فرض آهي ته انهن ڏانهن وڃن ۽ هٿيار ۽ گهوڙن ۽ مال سان انهن جي مدد ڪن.

هت اعانت ۾ مال ۽ هٿيارن ۽ گهوڙن کي هڪجهڙو برابر ڳڻيو ويو آهي.

فطري جي صدقي ۾ اگرچه اناج ڏيڻ بابت صاف شرعي حڪم موجود آهي مگر فقهائن ان جي قيمت کي خيرات ڏيڻ وڌيڪ چڱو ۽ افضل لکيو آهي. ان جو سبب هن طرح بيان ڪيو ويو آهي.

لان العلتہ في افضيلتہ القيمہ ڪونها اعون علي دفع حاجتہ العقير.

(رد المحتاد)

ترجمو: يعني ته (فطري جي اناج جي) قيمت ڏيڻ هن ڪري افضل آهي جو اها محتاج جي ضرورت پوري ڪرڻ لاءِ وڌيڪ مدد ڪندڙ آهي.

علامه ابن قيم فرمائي ٿو ته:

و بهذا افتي شيخ الاسلام ابن قيميتہ بغز و نصاري المشرق لمااعانوا عدو المسلمين علي قتالهم فامدوا هم بالمال والسلاح و ان ڪانو الم يغزونا ولم يحاربونا وراهم ناقضين لعلهد ڪما نقضت قريش عهد النبي صلي الله عليه وسلم با عانتهم نبي بڪم بن وائل علي حرب حلفائه فڪيف اذا اعان اهل الذمتہ المشر ڪين علي حرب المسلمين.

(زاد المعاد ج 1 صفحه 1331)

يعني جڏهن مشرق جي معاهد نصارن مسلمانن جي دشمنن کي مال ۽ هٿيارن سان ڏني ته شيخ الاسلام ابن تميميه انهن سان غزا ڪرڻ جي فتويٰ ڏني اگرچه هنن سڌي سنئين مسلمانن سان جنگ ڪا نه ڪئي هئي پر هنن مسلمانن جي دشمنن کي مدد ڏيڻ سان معاهدو ڀڃي ڇڏيو هو جيئن ته رسول الله صلي الله عليہ وسلم جي زماني ۾ قريشين بني بڪر وارن کي رسول الله جي طرف وارن (معاهد قريشن) سان جنگ ڪرڻ لاءِ مدد ڏني هئي. (انتهي حاصله)

هن پڌرن شرعي حڪمن مان صاف طرح معلوم ٿيو ته مال سان مدد ڪرڻ هٿيارن جي مدد جهڙي بلڪه ان کان به وڌيڪ آهي تنهنڪري حربي ڪافرن کي مالي امداد ڪرڻ بهر صورت منع آهي. فقهائن رح ته ايتري قدر به لکيو آهي ته اهڙو ڪم ئي نه ڪجي جنهن مان حربين کي ڪا تقويت پهچي.

قال في السير الڪبير ولا يحل لمسلم اڪستاب سبب تقويتهم علي قتال المسلمين.

ترجمو: يعني ته مسلمانن لاءِ اهڙو ڪم ڪرڻ به حلال نه آهي جو حربي ڪافرن جي جنگي قوت جو سبب بڻجي.

فقيهن رحمهم الله تعاليٰ جي هن قول مان ”ماقامت المعصيته بعينه يڪره و اهو السلاح والکراع والعبيد وما فلا وهو الطعام والقماش“ جي ماڻهو دليل وٺي چون ٿا ته هٿيارن جو واپار حربين سان هن لاءِ منع آهي جو هٿيارن جي جند سان جنگ ڪئي وڃي ٿي. باقي ڪپڙن ۽ اناج ۽ اهڙي طرح روپين جي جند سان جنهن حالت ۾ جنگ ڪا نه ڪئي وڃي ٿي ته انهن سان مدد ڏيڻ جي منع به نه آهي، اگرچ سندن اهو قاعدو ظهر روايت موجب حربين کي لوهه وڪڻي ڏيڻ جي عدم جواز واري حالت ۾ ڀڄي پوي ٿو تاهم اهو دليل اعتبار ڪرڻ جهڙوئي نه آهي ڇو ته ان دليل وٺڻ جي غلطيءَ ۾ هن ڪري پيا آهن جو هو روڪڙ کي وٿ تي قياس ڪري ٻنهي کي هڪ جهڙو سمجهن ٿا، حقيقت ۾ روپين کي عام سامان وانگر سمجهڻ بي سمجهائي ۽ اجائي هوڏ آهي. ياد رکڻ گهرجي ته روپيا لوهه وانگر جنگ جو اصلي مقصد آهن يعني جيئن لوهه هٿيارن جو اصل آهي تيئن سون ۽ چاندي هٿيارن جو بنياد ۽ اصل آهي ڇو ته لشڪر جي کاڌ خوراڪ ۽ سندس پگهار لاء اها ئي ڪارآمد شئي آهي پوءِ نقد کي عام سامان جي برابر سمجهڻ انهن ماڻهن جو ڪم آهي جي دنيا و مافيها کان بالڪل بي خبرآهن. جنهن شئي کي ”نعم المعونته“ جو لقب ڏنو ويو آهي، افسوس جو اسان جا ڪي همعصر علماءَ ان کي مددگاريءَ جي معاملي ۾ ڪجهه نٿا ڪري سمجهن. حالانڪه فقهائن چڱي طرح پڌرو ڪري ڇڏيو آهي ته مٿين صورت وارو فرق هٿيارن ۽ ٻئي سامان ۾ آهي نه هٿيارن ۽ ناڻي ۾ شرح سير ڪبير ۾ فرمائي ٿو ”و هذالمعني لا يوجد في سائرا الامتعته “ يعني ته حقيقي اعانت هٿيارن جيتري ٻئي سامان ۾ بالڪل ڪا نه آهي.

هاڻي جڏهن هي ثابت ٿيو ته روپيا جنگ ۾ هٿيارن کان به وڌيڪ ضروري آهن تڏهن لازم آهي ته مالي امداد کانپوءِ ڪهڙي به قسم جي هجي ڪپڙن جي خريد ڪرڻ يا ٻئي ڪنهن اهڙي شئي جي خريد ڪرڻ سان جنهن جي ضرورت به نه هجي پرهيز ڪري ۽ پنهنجي وطن جي ڪپڙن ۽ شين تي قناعت ڪرڻ گهرجي. خاص ڪري اهڙي حالت ۾ ولايتي ڪپڙن جي خريد ڪرڻ سان پنهنجي ملڪ جي ويراني ٿئي ۽ وطن جي رهاڪن کي نقصان پهچي، جيئن ته فقهائن حربين کي اناج وڪڻي ڏيڻ جي جو ازجي ان حلت ۾ فتويٰ ڏني آهي جڏهن پنهنجي ملڪ جي رهاڪن کي ڪو نقصان نه هجي پر جيڪڏهن ان مان ملڪ وارن کي نقصان پهچي يا ضرورت هجين ته فرمايو اٿن ته

لا يخفي ان هذا اذالم يکن بالمسلمين حاجته الي الطعام فلو احتا جوه لم يجز

(ردالمحتار)

ترجمو: يعني ته اناج وڪڻڻ ان حالت ۾ جائز آهي جڏهن مسلمانن کي اناج جي ضرورت نه هجي پر جيڪڏهن کين ضرورت آهي ته پوءِ حربين کي وڪڻي ڏيڻ جائز نه آهي.

اهڙيءَ طرح جيڪڏهن ڪپڙن ۽ اناج جي خريد ڪرڻ مان پنهنجي وطن کي نقصان ٿيندو هجي ته پوءِ بالضرور ممنوع آهي لاتحاد العلة.

ڪي ماڻهو ڪپڙن جي خريد ڪرڻ کي هن ڪري جائز چون ٿا ته فقهائن هٿيارن جي وڪري کي ناجائز ۽ ٻئي سامان جي وڪري کي جائز رکيو آهي ۽ هنن خريد ڪرڻ جي ته ڳالهه ئي ڪا نه ڪئي آهي ۽ هو ڏهن سڀڪنهن شئي جو اصل اباحت آهي تنهنڪري ڪپڙن جو خريد ڪرڻ ان اصل موجب جائز چئبو. مگر افسوس جو هي بي خبر هيترو به نٿا ويچار ڪن ته ڪپڙن جي خريد ڪرڻ مان هنن کي هڪ وڏي مالي اعانت حاصل ٿئي ٿي جا بالڪل منع آهي. ۽ ان کانسواءِ (1) اهو قاعدو ان وقت لاءِ جو ٻيو ڪو دليل روڪ يا منع جو موجود نه هجي. (2) ته اهو قاعدو مختلف فيه آهي (3)ته هي به قاعدو آهي ته جڏهن مباح ۽ حرام ٻنهي جو ٽڪرو ٿئي تڏهن اتي حرام کي ترجيح ڏني ويندي. ان کان وڌيڪ عجب انهن ماڻهن جو آهي جيڪي پاڻ کي محققن مان ڳڻائين ٿا اهي ولايتي ڪپڙن جي پائڻ کي آيت ”قل من حرم زينتہ الله التي اخرج لعباده الايہ“ مان ثابت ڪن ٿا (يعني ته چئو ته جيڪا الله تعاليٰ زينت پنهنجي ٻانهن لاء پيدا ڪئي آهي ان کي ڪنهن حرام ڪيو آهي) مگر اهي نفس جا مزيد تفسير دانئي کان ايتري قدر بي خبر آهن جو کين اها به سڌ ڪا نه آهي ته اها آيت جمهور علماءَ وٽ مطلق لباس جي باري ۾ آهي يعني ته اسلام کان اڳ عرب جا ڪافر ڪعبتہ الله جي طواف واري حالت ۾ لباس ڍڪڻ کي حرام ڄاڻيندا هئا ۽ اگهاڙا ٿي طواف ڪندا هئا. انهن جي ترديد ۾ الله تعاليٰ اها آيت موڪلي يعني ته اي انسانو! الله پوشاڪ اوهان جي زينت جي لاءِ پيدا ڪئي آهي پوءِ ڇو اوهان الله جي ان عطا ڪيل زينت کي حرام ڪري اگهڙ کي پسند ڪريو ٿا. آيت جو هي مطلب نه آهي ته لباس جو ڪو خاص قسم زينت ۽ زيب آهي ۽ ان کي حرام نه ڪريو. امام ابن جرير طبري رضه پنهنجي تفسير ۾ لکي ٿو ته:

قل يا محمد لهو لاءِ الجهلتہ من العرب الذين يتعرون عند طوافهم بالبيت و يحرمون علي انفسهم ماحلت لهم من طيبات الرزاق من حرم يا ايها القوم زينتہ الله التي خلقها لعباده ان يتزينو ابها ويتجملوا بلباسها.

ترجمو: اي محمد انهن عرب جي جاهلن کي جيڪي بيت الله جي طواف وقت اگهاڙا ٿين ٿا ۽ الله جي حلال ڪيل شئي کي حرام ڪن ٿا چوين ته اي قوم الله تعاليٰ جيڪا (پوشاڪ جي) زينت پنهنجي ٻانهن لاء پيدا ڪئي آهي ان سان پاڻ کي سينگاريو ۽ ڪپڙن ڍڪڻ سان تجمل ڪريو (اگهاڙا ٿي ڇو طواب ڪريو ٿا؟)

ڪپڙن جي تجمل ۽ زينت مان سنهڙو يا نفيس ڪپڙو مردا نه آهي ۽ نڪا اها مرد وٺي سگهبي ڇو ته رسول الله صلي الله عليہ وسلم ٿلها ڪپڙا پائيندا ۽ ساديءَ زندگي کي پسند ڪندا هئا امام حسن بصري فرمايو آهي ته﷢

ڪان يجلس علي الرض ويلبس الغليظ ويرڪب الحمار ويردف عبده و ڪان يقول من رغب عن سنتي فليس مني-اهه-

ترجمو: پاڻ (رسول الله) زمين تي ويهندو ۽ ٿلها ڪپڙا ڍڪيندو ۽ گڏهه تي سوار ٿيندو هو ۽ پنهنجي نوڪر کي ٻيلهه چاڙهيندو هو ۽ فرمائيندو هو ته جيڪو منهنجي رستي کان منهن موڙيندو اهو منهنجو نه آهي.

منتخب ڪنز العمال ۾ آهي ته:

اتاما ڪتاب عمر بن الخطاب رضي الله عنہ امابعد فاتزرو وارتد وا وانتعلوا وار موابالخفاف والقوا السرا ويلات و عليڪم بلباس ابيڪم اسماعيل عليہ السلام وياڪم والتنعم وزي العجم وعليڪم بالشمس فانها حمام العرب تمعددوا واخشو شنوا واخلو لقوا اهه.

ترجمو: اسن آذربائيجان ۾ هئاسون ته اميرالمومنين عمر بن خطاب رضه جو خط آيو جنهن ۾  (لکيل) هو ته گوڏ ٻڌو ۽ چادرون ڍڪيو ۽ جتيون پايو ۽ بوٽن ۽ سٿڻن کي اڇلائي ڇڏيو ۽ پنهنجي ڏاڏي اسماعيل عليه السلام جي پوشاڪ کي لازم ڪري وٺو ۽ عجمين جي ناز نعمت ۽ رسمن کان پاڻ کي بچايو، اُس اوهان لاءِ حمام آهي ٿلها ڪپڙا ڍڪيو ۽ پراڻا ڪري لاهيو.

ان مان ظاهر آهي ته حضرت امير المومنين عمر رضي الله عنه پنهنجي آفيسرن کي تاڪيد فرمايو هو ته ٿلهو ڪپڙو ڍڪين ۽ سادي زندگي گذارين. اهڙين حالتن هوندي به افسوس جو ڪي هن وقت جا علماءَ سنهن باريڪ ڪپڙن کي زينت ۽ پنهنجي وقار جو سبب ڄاڻين ٿا ۽ ٿلهي ڪپڙي يعني کاڌي يا جوڙيءَ کي عيب سمجهن ٿا. ڪي علماءَ هن ڪري بگڙجن ٿا ته حلال کي حرام چيو وڃي ٿو پر سندن اهو خيال ۾ به سمجهيءَ ڪري آهي ڇو ته هو ايترو به نٿا ڄاڻين ته ولايتي ڪپڙن جي نه خريد ڪرڻ جو حڪم حرمت لغيره جي ڪري آهي يعني ته ولايتي ڪپڙن جي خريد ڪرڻ مان حربين کي مالي مدد ملي ٿي تنهنڪري اهو ڪپڙو نه وٺڻ گهرجي ۽ نه پائڻ گهرجي. هن ڪري ان کي حرام نٿو چيو وڃي ته هو حرام لعينه يا نجس آهي ۽ اها ڪراهيت غصب ٿيل زمين يا چورايل ڪپڙن ۾ نماز پڙهڻ وانگر- آهي لاغير.

تنبيهه- ڪن کي شڪ ٿيو آهي ته ڪپڙن جو واپار انگريز سوداگرن سان آهي نه حڪومت سان تنهنڪري ان جو نفع ان ملڪ جي سوداگرن کي پهچي ٿو نه حڪومت کي. ان جو جواب هي آهي ته فقيهن حربيءَ جي مدد کان منع فرمائي آهي پوءِ حاڪم هجي يا محڪوم. پوءِ انهن ۾ فرق ڪٿان ثابت ڪيو وڃي ٿو؟ از آن سواءِ گذشته زماني ۾ شخصي بادشاهت هوندي هئي ۽ حڪومت کي تجارت سان گهڻو تعلق ڪو نه هوندو هو. اسان جي زماني جي هڪ ٻئي حالت آهي ڇو ته حڪومت جو بنياد ئي واپار تي رکيل آهي واپارين جا پارليامينٽ ۾ عوصي آهن ۽ پارليامينٽ جنهن جي هٿ ۾ خود بادشاهه به بي وس آهي اها ئي تجارت جي سرپرست ۽ ان جو اصلي حاڪم آهي پوءِ تجارت کي امداد ڪرڻ حقيقت ۾ ڄڻ حڪومت کي امداد ڪرڻ آهن.

ريل ۽ ڊاڪخانه (ٽپال) جي اخراجات جو نفع اگرچه پنهنجي وطن ۾ خرچ ٿئي ٿو ۽ ڪجهه ٿورو حصو بچت ولايت ۾ به وڃي ٿو ان هوندي به به شڪ نه آهي ته اها به هڪ وڏي مدد ۽ منع ۾ داخل آهي، پر جنهن صورت ۾ ان جي ترڪ ڪرڻ سان پنهنجي وطن وارن جي نقصان ۽ سندن ضروري ڪمن جي خراب ٿي وًڃڻ جو سبب آهي تنهنڪري هيٺين فقهي قاعده موجب،

الضرورات تبيي المحظورات اي ان الاشياءَ الممنوعتہ تعامل کالاشياءَ المباحتہ وقت الضرورت و قاعدة الضرر الاشد يزال بالضررا لاخف.

(شرح المجلة)

ترجمو: ضرورتن ڪري منع ٿيل شيون به مباح ٿينديون آهن يعني ته ضرورت جي وقت ممنوع شين کي مباح شين وانگر استعمال ڪري سگهجي ٿو. (2) قاعدو آهي ته هلڪي نقصان سان ڳري يا سخت نقصان کي زائل ڪيو ويندو آهي.

ضرورت جي وقت ضرورت جي قدر موجب فقهي قاعدي ”الضرورات تقدر بقدرها“ نقصان جي دفع ڪرڻ لاءِ ان حڪم مان مستثني آهي ۽ ولايتي ڪپڙن کي ان حڪم حظريا حرمت واري مان ڪڍڻ جي ڪا ضرورت ڪا نه آهي.  ڪمالا يخفي

هذا والعلم عند الله سبحانہ و تعاليٰ حرره المسڪين محمد صادق.

کڏه ڪراچي

29 شوال سنه 1340 هه.

تقريظات علماءَ هندو پنجاب کي بعد ملاخطه تحرير هذا تسيطر نموده اند

بسم الله الرحمٰن الرحيم

نحمده و نصلي علي رسوله الڪريم

هوالمعصوب في الواقع اعانت کفارمحاربين خاصتہ درحالت محاربه علي الخصوص بان ايشيا ڪه ڪفار را اعون برقتال مسلمين باشند- اهل اسلام و بلاد و صنائع و حرف آن ازو متضرر شوند مکروه تحريمي ست و ڊاک

وريل رابرهمون قياس بايد ڪرد الابوقت الحاجته بقدر الضرروة موافقا لاجازة صاحب الشرع صلوة الله عليہ وسلامه- ولا اعلم-

حرره الفقير محمد عنايت الله عفا الله عنه فرنگي محل لکهنو.

شنبه 5 ذي القعد سنه 40 هه.

آنچه مجيب لبيب درين تحرير تحقيق فرموده است حق وصواب است اهل اسلام را از اعانت ڪفار محاربين اسلام بهر نوعي بقدر وسعت اجتناب لازم است والله ولي التوقيق. ڪتبه الاحقر عزيز الرحمان عفي عنه.

ديوبند 3 ذي القعد سنه 40 هه مفتي دارالعلوم

الجواب صواب    محمد انور عفا الله عنه.

(صدر مدرس دارالعلوم ديوبند)

 الجواب صحيح   فقيراصغر حسين عفا الله عنه. (ديوبند)

کفار محاربين کي ايسي اعانت ڪرنا جس سي مسلمين ڪي بربادي مين امداد پنهنچي هو اورجو ڪفار ڪي شوڪت و تسلط ڪي از دياد ڪا باعث هو ممنوع هي اور اپني استطاعت کي موافق ايسي اعانت سي احتزاز واجب هي بديشي مال خصوصا ولايتي ڪپڙا خريدنا يقينن موجوده حکومت ڪي تقويت عظيم ڪا موجب هي.

شبير احمد عثماني عفا الله عنه (مدرس دارالعلوم ديوبند)

جواب مسئلہ مستفسره شرعي دلائل پر مبني اور بالڪل صحيح اور درست هين.  (مولانا مولوي) عبدالقادر صاحب صدر مجلس خلافت صوبه پنجاب لاهور.

هتي الامکان ڪفار محاربين ڪي بديشي احتزاز لازم هي لهاذا مجيب مصيب هين-  فضل حق عفي عنه (رکن جمعيتہ العلما هند لاهور)

اصاب من اجاب- عبدالعزيز لاهوري (منشي فاضل- ومولوي فاضل مدرس شاهي مسجد لاهور)

لاينبغي ان پرتاب فيه

غلام مرشد کان الله لہ

خادم دارالعلوم نعمانيہ هند لاهور

جواب صحيح هين

ابو محمد احمد عفي عنه امام مسجد صوفي لاهور

الجواب صحيح- فقير عبدالهادي

مقيم دين پور رياست بهاولپور

هذا ما عندي من الجواب

اعلم والله بالصواب

احمد علي عفي عنه لاهوري

هذا هوالحق والحق احق ان يتبع

فقير ابوالنصرعبدالرزاق معلم شمس العلوم

مولويان تحصيل نوشهره (پنجاب)

تصيحات و تقريظات علماءَ صوبه سنده

بمد نظر جمعيت اسلامي و جذبه وطنيت باوجود موجودگي ثياب مصنوعه برادران اسلام و اهالي وطن خود احتزاز خريدن ثياب مصنوعي کفار حربيان اعداءَ دين لازم و متحتم است.

المصحح الفقير محمد قاسم المتوطن في ڳڙهي ياسين

هذا هوالحق وماذا بعدالحق الاالفلال

الفقير مير محمد نورنگي

الجواب صحيح والراي نجيي

عليشير ساکن لکپور تعلقه اٻاوڙه (سکهر)

الجواب صحيح والمجيب مصيب

العبد الضيف عبدالطيف عفي عنه

مدرس مدسه دار الرشاد  ڳوڻه پير جهنڊا، ذوقعد سنه 1340.

هذا هوالحق والحق احق بالاتباع

عبدالوهاب کولاچي
مقيم مضافات شکارپور سنده

کذالک ينبغي

(پير سيد) ابوالفيض ضياءَ الدين راشدي عفي عنہ

(گوڻهه پير جهنڊه ضلع حيدرآباد سنده)

صحيح الجواب

اناالوفاءَ عبدالعليم عفي عنه

محافظ کتبخانه عليہ ڳوڻهه پير جهنڊه

هذا هوالحق فماذا بعدالحق الاالضلال.

عبده اسدالله الحسيني عفي عنه (قاضي حيدرآباد سنده)

نائب صدر جمعيتہ علماءَ صوبه سنده

مااجاب المجيب فهوا حق بالقبول

کتبہ احقرالزمن عبده محمد حسن الهاشمي

المجددي مقيم ڳوڻهه ميان صاحب تعلقه شڪارپور سنده

هذا صحيح-فقير محمد اسماعيل

مقيم ڳوڻهه ميان صاحب شڪارپور

هذاالجواب صحيح-فقير يار محمد

گوڻهه ميان صاحب من مضافات شکارپور

هذا هوالحق بتحقيق الحق

شيخ شفيع الدين گوڻهه ميان صاحب

صحت المسئلتہ

عبدالستار عفي عنه عمرپوري بلوچستان

هذا هوالحق حرره الفقير

عبدالڪريم الچشتي شڪارپوري

ماحرره المحقق فهو حق

فقير محمد فضل الله شکارپوري

هذا حق لاريب فيہ

حکيم عبدالکريم- جيکب آباد

المجيب مصيب

حکيم قائم الدين-حال مقيم جيکب آباد سنده

هذا الجواب صحيح

محمد رحيم بخش کورينجائي تعلقه جيکب آباد

هذالجواب صحيح لا يخالفه الا المتعصب

محمد عبدالطيف ٺل سرحد سنده

المجيب مصيب

خادم خلافت محمد صالح- شهدادڪوٽي

الفرق بين عدم جواز اشتراءَ ثياب غير الوطن و جواز رکوب المرکب الناري و جواز التريسل بذريعه البريدان في الاشتراءَ نفع عظيم و اعانتہ للحربيتہ بخلاف اجرة البريد والمرکب الناري فان في رفضها ضرر عظيم لنا و نفع قليل لهم وما هذا الا للضررة—حرره محمد اسماعيل المتوطن عودي تعلقه ٺل (جيکب آباد)

هذا هوالحق

عبدالغفار- (ڻهل)

ما قال المحققون فهو حق

احمد دين ڳڙهي حسن (ڻهل)

از اول تا آخر شنيدم همه صحيح است

خدابخش (کشمور سنده)

هذا هوالحق

در محمد ساکن ڻهل ضلع سرحد سنده

صح الجواب

فقير عبدالکريم محمد پوري جيکب آباد سنده

نعم کل ما استعان به اهل الحرب في محاريتہ اهل الاسلام فبيعہ وشرائہ

حرام انا العبدالا واه حماد الله- هاليجي پنه عاقل ضلع سکهر سنده

المجيب مصيب

العبد محمد اسماعيل- نوان کوٽ تعلقه اٻاوڙه (سکهر)

هذا حقيق عند من آمن بالله و رسولہ

فقير محمد و اصل مقيم رستم تعلقه سکهر

الجواب صحيح

ابوالمکارم محمد مبارک جنده ديره-ڳڙهي ياسين

هذا حق-عبدالغفور-آباد عليشاه (سکهر)

هذا هوالحق والحق احق ان يتبع

محمد اسماعيل پٽاوري- پنه عاقل (سکهر)

ما حرره الفاضل المحقق فهو حق

محمد صادق- پنہ عاقل

هذا ما عندي من الجواب

عبدالعزيز- ٿريچاڻي متصل روهڙي (سکهر)

ذلک کذلک و نحن علي ذلک

حافظ موسيٰ مقيم ڳڙهي ياسين (سکهر)

هذا صحيح و منکره مردود

عبدالکريم متوطن کنڌهر

من مضافات ڳڙهي ياسين

هذا هوالحق

سيد غلام رسول شاهه چڪائي متصل (سکهر)

الجواب صحيح

مولوي صاحبڏنہ قرني ڳڙهي ياسين

صحت الجواب

پير (سيد) عبدالفتاح شاهه (نئون ديره) ضلع لاڙکانه

صحيح پير (سيد) حفظ الله شاهه

ساکن نئون ديرو

صحيح پير (سيد) محمد مقيم شاهه (نئون ديرو)

صحيح پير سيد محمد منير شاهه (نوان ديره)

صحيح پير غياث الدين راشدي (نوان ديره)

اعانت المحربي معصيتہ

صحيح مولوي عبدالله بنگلديرائي (ضلع لاڙکانه)

هذا هوالحق المبين

انا الحقير محمد قاسم ٺلاهي (لب درياه-لاڙکانہ)

صحيح مولوي محمد صديق- حمل تونيه (لب دريا)

قداصان فيما اجان شهاب الدين- شهر فاضل ڪلهوڙه (لب دريا)

مان اجاب الفاضل فهو صحيح-فقير محمد قاسم عفا الله عنه مقام ڦلپوٽا (تعلقه رتوديره) لاڙکانه.

هذا هوالحق المبين-فقير شفيع محمد ملوي (لب دريا)

التحقيق حق- فقير غلام حسين- ڳوٺ گل محمد تونيه (لب دريا)

هذا الجواب صحيح-فقير شفيع محمد تونيه-ڳوٺ سجاول (لب دريا) فقير عبدالواحد- ڇڄڙا (قمبر)

هي تحرير صحيح آهي- خادم العلماءَ (حڪيم محمد عثمان ڳوٺ ٻٺڙا تعلقه ڪڪڙ لاڙڪاڻه)

المسئلہ صحيحتہ، الفقير خاوند ڏنه مدرسه ٻٺڙا سندهي الجواب حق لاريب فيہ، عبدالقادر عفي عنه، علائقه ڪڪڙ هذا الجواب هوالحق، فداءِ محمد باغائي، تعلقه ميهڙ صح الجواب، فقير رسول بخش، شهر گل ٻرڙه تعلقه واره هذا ما عندي من الجواب، عبدالرحمان، ٿرڙي هاجران واره قد اصاب فيما اجاب، فقير نواب الدين، من مقام بني (قمبر) الجواب صحيح، فقير عبدالوهاب، ڳوٺ گاهي مهيسر تعلقه ميهڙ، نثار احمد، مرزان پور جاگير غيبي خان تعلقه نصير آباد الجواب صحيح لاريب فيه، محمد وارث ڀاڻائي (ميهڙ) الجواب حق، خادم خلافت عبدالکريم ساکن کبر نئو تعلقه ميروخان، ختمت علي ختم العلماءَ لانهم ورثتہ النبياءَ، المسکين محمد سليمان الراجي الي رحمتہ ربه الرحمان ٿرڙي محبت (ميهڙ).

جاءِ الحق و زهق الباطل، معين الدين کنياري عفي عنه-دادو.

الجواب صحيح والمجيب نجيح، حکيم فضل محمد نوشهره فيروز، صحيح پير سيد محمد عطا شاهه راشدي-ڳوٺ ٻٽ سرائي (ميهڙ) ماحققہ المولوي المحقق فهو حق حقمق بالمقبول لا يعرض عنه الاالجهول انا الفقير عبدالڪريم حنفي (قمبر)

صحيح پير سيد محبوب شاهه راشدي

سيد پير معين مهدي شاهه ڳوٺ پير جهنڊه

صحيح پير سيد محمود شاهه راشدي مقيم ماتلي

صحيح پير سيد خيرالله شاهه راشدي ماتلي

الجواب صحيح محمد صالح ميرپورخاص

الجواب صحيح عبدالله احمد بديڻ

هذا المسئلتہ صحيحتہ العبد غلام علي بديڻ

هذا حق حقيق والمخالف عنه فهيق العبد محمد سعيد بديڻ.

الجواب صحيح محمد حسين ميرپور بٺورو (ضلع ڪراچي)

الجواب صحيح محمد عمر جتوئي ميرپوربٺورو

الجواب صحيح احمد علي ڊينگاڻ ڀرڳڙي

الجواب صحيح محڪم الدين (ندري) جيمس آبادي

الجواب حق والمجيب حق محمد امين (فدائي) ڊينگاڻ

هذا هوالحق فقير حبيب الله (ميهڙ)

الجواب صحيح فقير محمد عبدالخالق مورائي مقيم ڪراچي

الجواب صحيح محمد صديق مدرسه مظهرالعلوم محله کڏه ڪراچي

اعانتہ الحربي معصيتہ باي وجه کان فقير عبدالرحمان متعلوي

المجيب مصيب فقير الهه بخش عنه ڳوٺ لشاري پوسٽ ٽلٽي.

تقريظ از عالم رباني فاضل لاثاني

مولانا پير محمد حسين جان صاحب

سرهندي (سامارو)

هوالمصوب-آنچہ مولوي محمد صادق درمنع اشتراءِ ثياب از ڪافر محارب نوشتہ صحيح و مقبول است و آنچه مخالفين درجو از آن دلائل مي آرند قبپي و مروددرين خصوص اينقدر نوشته ميشود کہ در اشتراءِ ثياب از کفار نفع کفارو نقصان مسلمانان ظلهر وباهر است کہ موافق و مخالف بران متفق اندراين مخالف اغراض شرع شريف است و ممکن نيست کہ شرع شريف تجويز امري کند کہ موجب نفع کفار و نقصان مسلمانان مي باشد وهرکہ خلاف آن ميگويد شرع را موجب فساد ميداند نه صلاح- و قباحت اين ظاهر است، و آنچ بعش کسان ميگويند کہ اصل در ايشيا حل اوباحت است و مسئله شراءِ ثياب از لعل حرب براصل خود است باطل و مردود است کسيکہ قرآن شريف خوانده باشد چنين نميگويد زير آنکہ بيع و شراءِ باکفارعين موالات آنها است وبرائي منع موالات آنقدر تاکيد شديد کہ در قرآن شريف آمده بعد از شرک براءِ هيچ کبيره نيامده و حديث ثمام بن اثال مصلحتہ صرف فروختن بعض اشياءِ ازکليہ منع متشني ميکند نه خريدن آنها و خريدن رابہ تحکم در استثناءِ فروختن داخل کردن چنانچہ است کہ کسي لات و عزارا ذر استثناءِ لاالہ الا الله داخل کند- و آنچ بقياس جو ازبيع ثپان برآنها جو از اشتراءِ ثياب از انها کرده نيز باطل و مردود است نمي بيني کہ فروختن اسلحہ بر کفار محاربين حرام و خردن اسلحہ ازانٻان حلال پس ازينجان بضراحت معلوم شدکہ بيع و اشتراءِ مخالف يکديگراست نه  مطابق پس قياس خريدن برفروخت کردن غلط فاحش است-ديگر انکہ جون اسلحہ بران حرام شد و خريدن اسلحہ بنا بر مسلمات ايشان حلال لازم آمد کہ درصورت ثياب فروختن آنها بر کفار محاربين حلال گردد خريدن از ايشيا خرام گردد- لان البيع والشراءِ متضادان حڪما کما هو ثايت في مسئلہ الا سلحة وقاعده الامر بالشيءَ نهي عن ضده فاحفظ فانہ نافع جدا- تدفع بہ جميع مڪائدهم.

شعر

فقل للدهر انت اصبت فالبس- بزعيک دوننا ثوب الحداد

اذاقدمت خاتمتہ الزرايا- فقد عرضت سوقک للکساد

کتبہ ڪثير الذين والشين

محمد حسين عفي صنه في الدارين

تقريظ از جناب مولانا صاحبزاده

پير محمد اسماعيل جان صاحب سرهندي

آنچه جناب الحاج مولوي محمد صادق صاحب نوشتہ است لائق قبول موافق کتاب الله و کتاب الرسول است.

ردت بلاغتها دهوي معا رضها

رد الغبوريدالجاني عن الحرام

درين شک نيست کہ آنچ بعض مخالفين بخلاف ”ولا تکونن ظهيرا للکافرين“ باميد صلہ ايمان فروشي بکمال سرجوشي پشتيباني ديوار شرارت مخالفان اسلام آخر زپاءِ افگند قصر دين متين سيد الانام کوشيده و از شوق مذکوره متاع دين و ايمان راحتي المقدو بالائي طلق نهادة.

خانه دين خراب ست کہ ارباب صلاح

در عمارت گري قبہ دستار خود اند

پايد دانست کہ از مخالفت آنها نتيجہ ديگر محسوس نمي شود الا انکہ رونق بازار تجارف اعداءَ مضاعف و دوبالا گردد وبلباس ملکي آينده کسي نه پردازد فلهذا مخالفين اسلام اگربقدر سرموءِ شعرو آدميت ارند واز لباس انسانيت بکلي عاري نيستند بايد کہ دلائل خود بنوع اشتهار بر فرق باب ولايت به آب زر بنگارند و فرزندان هندرا بعشوه شاهد هفوات خود مائل و متوجه خويش گردانند- اما قابل افسوس و حسرت غربت و بيکسي اسلام و مسلمانان ست کہ درين آوان مصيبت اقتران هرکس و ناکس بمخالفت آنان مستعد و طيارو از موافقت ايشان هر کهه و مهه کما قال الله تعاليٰ ”ڪانهم يساقون الي الموت وهم ينظرون“ بري و بيزار.

لمثل هذا يذوب القلب من ڪمد

ان ڪان في القلب ايمان و اسلام.

اللهم اهد الصراط المستقيم والسلام علي اهل الرضا والتسليم العبد الضئيل محمد اسماعيل مجددي ڪان الله لہ.

آنچه جناب مولانا محمد صادق تحرير فرموده است حق است و مطابق حکم کتاب سنت و کتب شرع هست.

انا العبد محمد عاقل العاقلي عفا الله عنه.

المسلئتہ صحيحتہ

ابوالمحامد فتح محمد السيوستاني عفي عنه

الجواب صحيح حاجي عبدالقادر مدرس مدرسه دائودي (ميهڙ)

خادم خلافت مسکين محمد ابراهيم تعلقه ميهڙ ڳوٺ جتوئي

ماهذا الاالحق العبد فتح علي مدرس دارالفيض هاشميه سجاول

استعمال سوديشي کي لئي نهمني اپني رساله سوديشي مين (جو جمعيتہ العلماءِ سنده منعقده حيدرآباد سنده مين پيش ڪيا تها) صاف کرديا هين علاوه اسوه آنحضرت صلي الله عليہ وسلم وسلف صالحين کي اوامر صحيح آنحضرت ڪي نقل گئي هين. جن سي صاف ثابت هوتا هين ڪہ کهدر پهننا اور ديسي اشيا ڪا استعمال ڪرنا نه صرف اوليٰ هين بلکہ مامور من الشارع هين.

ابو تراب محمد نورالحق- صدرالمدرسين درگاه صاحب العلم

هذا المسئلہ صحيحتہ- ابوالفيض غلام عمر عفا عنه رب البشر سونہ جتوئي-لاڙڪاڻه.

اعانتہ الحربي مصيتہ-احقر محمد فاضل متعلوي

هذه المسئلہ صحيحتہ- در محمد حملي (لب دريا)

قد اصاب فيما اجاب- غلام محمد ساکن سونو جتوئي لاڙڪاڻه

هذا هوالحق لاريب فيہ- فقير عبدالرحمان- ميهڙ

هذا هوالحق الصريح-دوست محمد-پتولي ضلع کامل پور حال مقيم سکهر پيش امام مسجد گام حاطہ

الجواب صحيح-معين الدين صديقي سيوستاني

ذلک الفضل من الله-نصيرالدين صديقي سيوستاني

باسم سبحانہ- يا ايهاالدين آمنو خذو زينتکم عند ڪل مسجد-

ولا يخفي ان لازينتہ الابمالہ العزفي القوم وما اجازه الله و رسولہ والمومنون فباي حديث بعده يومنون- و قال جدي رحمتہ الله تعاليٰ

تاج تقوي برسرم ازخشن پوشي عارنيست

خادم القوم والوطن ناصر الدين محمد حسن الصديقي سيوستاني

حرمتہ اعانتہ المحارب منصوص عليہ فلا يتاب في هذا الکتاب محمد سليمان ازپنه ميرپوربٺوره

اصاب من اجاب- عبده ضعيف محمد حنيف الهاشمي ميرڻهي حال مقيم کراچي

ذلک کذلک- تاج محمد نصرپوري

الجواب صحيح- محمد عثمان بلوچ مدرسه ريکسر لائين کراچي

هذا هوالحق-عبدالڪريم الدرس ڪراچي

شک نيست کہ مباشرت احباب تقويت کفار برمجاربه مسلمين حرام ست ودرين زمانه تجارت کفار يورپ از اعظم اسباب قوت ايشان ست پس در اجراءِ معاملات تجارت تقوير ايشان و در مقاطعئه مصنوعات کفار محاربين تضعيف ايشان يقيني ست پس برهر مسلم کہ اعلاءِ کلمتہ الله و توهين اساس کفر مطمي نظر اوست حکم بمقاطعه تجارت محاربين ضرورتي ست- و تحرير مولانا محمد صادق صاحب حق و صواب ست والله اعلم.

محمد کفايت الله غفرلہ

مدرسہ امينيہ دهلي

مافيها ڪلہ صحيح خادم العماءَ دين محمد وفائي

ناظم جميتہ علماءِ صوبه سنده

Printed by Din Mohammad Mistri Chatan  (Alig)

“Al-Wahid” Electric Printing Press, 429, Mc Leod Road Karachi.

And Published by:

Molvi Din Mohammad Molvi Gul Mohammad Secretary

Jamiatul-Ulema Sind, 428. Mc Lead Road Karachi. 

DOCUMENT-2

 لِّيَهْلِكَ مَنْ هَلَكَ عَن بَيِّنَةٍ وَيَحْيَىٰ مَنْ حَيَّ عَن بَيِّنَةٍ    (سورة الانفال)

(جيڪو هلاڪ ٿئي سو به ڏسي وائسي هلاڪ ٿئي ۽ جيڪو بچي سو به ڏسي وائسي بچي.)

امن سڀا ۾

شامل ٿيندڙن لاءِ جمعيت علماءِ سنڌ جي

متفقه فتويٰ

جا 7 محرم سنه 1340هه جمعيت جي سالياني اجلاس حيدرآباد سنڌ ۾ علماءَ ڪرام جي موجودگيءَ ۾ منظور ڪئي وئي.

(دفعو ٻيون).................(جلد 3000)

الوحيد اليڪٽرڪ پريس ميڪلوڊ روڊ ڪراچي ۾ دين محمد ڇپي ۽ ناظم جمعيت العلماءَ سنڌ جي ڇپرائي پڌري ڪئي.

خوشخبري

الوحيد روزانه اخبار

سنڌ جي محبوب ترين مشهور اسلامي ۽ قومي ”الوحيد“ روزانه اخبار بند ٿي وڃن کانپوحب وري دوباره آب تاب ۽ مرغوب، مضامين سان اسلام ۽ ملڪ جي خدمت ڪرڻ لاءِ پڌري ٿي چڪي آهي.

جيڪي ماڻهو الوحيد لاءِ منتظر ۽ بيقرار هئا انهن کي خوشخبري ٻڌائجي ٿي ته هو پنهنجي پياري ۽ عزيز ترين اخبار جي زيارت لاءِ احسان فرمائي اڄ ئي ان جي خريداريءَ لاءِ درخواست موڪلي ممنون فرمائين.

خاص ڪري حضرات علماءَ ڪرام جو ان ڏانهن ڌيان ڇڪايو وڇي ٿو ته هو پنهنجي حلقه اثر ۽ متعلقين ۾ هن قومي ۽ مذهبي اخبار جي اشاعت لاءِ پوري ڪوشش فرمائي پنهنجي اسلامي همدرديءَ جو ثبوت ڏين. هيٺين پتي لکهه پڙهه ڪريو.

مئنيجر”الُوحيد“ روزانه

ميڪلوڊ روڊ ڪراچي.

الله اڪبر   الله اڪبر   الله اڪبر

يا أيها الذين آمنوا لا تتخذوا آباءكم وإخوانكم أولياء إن استحبوا الكفر على الإيمان ومن يتولهم منكم فأولئك هم الظالمون

متفقه فتويٰ جمعيت علماءَ

سنڌ درباره امن سڀا

سوال

امن سڀا ڇا آهي ۽ ڪهڙي غرض سان قائم ڪئي وئي آهي ۽ انهيءَ ۾ داخل ٿيڻ ۽ ان جو ميمبر ٿيڻ شرعا جائز آهي يا نه؟ جمعيت جا اراڪين مهرباني ڪري شرعي طرح ٻڌائين ته خداوند تعاليٰ کين اجر عظيم بخشيندو.

جواب

امن سڀا نالي هڪڙيون ڪميٽيون آهن جيڪي ترڪ موالات جي شرعي تحريڪ جي برخلاف برپا ڪرايون ويون آهن ”ترڪ موالات“ هڪ شرعي تحريڪ آهي جيڪا جمعيت خلاف ۽ جمعيت علماءف هند قرآن پاڪ مان قطعي دليلن سان پنهنجي مذهبي ۽ ملڪي حقن جي بچاءَ لاءِ جاري ڪئي اهي.

جابر حڪومتن جو هميشه اهو دستور رهيو آهي ته محڪوم قومن کي سدائين غلامي ۾ رکڻ لاء هنن ۾ تفقه اندازي يا ڏڦيڙ وجهڻ جي ڪوشش ڪنديون آهن. جنهنڪري هو محڪوم قومون پاڻ ۾ هميشه وڙهنديون ۽ ڪمزور ٿينديون رهن ۽ انهن (حاڪم قوم) جو تسلط ۽ قابو مٿن چڱي طرح رهندو اچي. قرآن شريف ۾ فرمايل آهي ته

إن فرعون علا في الأرض وجعل أهلها شيعا يستضعف طائفة منهم

ترجمو: بيشڪ فرعون ملڪ ۾ سرڪشي ڪئي ۽ اتي جي ماڻهن کي ٽوليون ٽوليون ڪيائين ۽ انهن مان هڪ ٽولي کي (يعني موسيٰ عليه السلام واري ٽولي کي) ڪمزور ڪري رکيو هئائين.

انهيءَ طرح هي جماعت يعني ”امن سڀا“ ”ترڪ موالات“ جي تحريڪ جي برخلاف قوم ۾ ڏڦيڙ وجهڻ جي ارادي سان جاري ڪئي وئي آهي ۽ عام طرح انهي غير شرعي مجلس ۾ ٽن قسمن جا ماڻهو شريڪ ڪيا ويا آهن (1) قوم جي ڪن لالچي ۽ خودغرض ماڻهن کي دينوي فائدن (جيئن ته نوڪري، زمين انعام، وغيره)؛ خطابن ۽ دينوي عزتن جي لالچ ڏياري فريفتہ ڪري حاميان اسلام ۽ خلافت جي مقابلي ۾ کڙو ڪيو ويو آهي ۽ اهڙي ئي طرح فرعون جادوگرن جي انهي جماعت کي جيڪا حق جي مقابلي لاءِ کڙي ڪئي وئي هئي چيو هو ته﷢:

إِنَّكُمْ إِذًا لَّمِنَ الْمُقَرَّبِينَ

ترجمو: ڪاميابي جي حالت ۾ بيشڪ اوهين وڏن درجن وارا ٿيندا.

(2) ته تمام هوشياريءَ سان ڪن ساڌن ۽ ڀورڙن ماڻهن کي انهي ناپاڪ تفرقه اندازي جي تحريڪ ۾ شامل ڪيو وڃي ٿو ۽ اهڙي طرح فرعون به ڀورڙن ماڻهن کي ڦسلائڻ لاءِ چيو هو ته:

وما أهديكم إلا سبيل الرشاد

ترجمو: اوهان کي هدايت جي واٽ کانسواءِ ڪجهه نٿو ڏيکاريان.

(3) ڪامورن جي طرفان ڪي اهڙا به ماڻهو آهن جيڪي خلافت جي پاسي وٺندڙن کي ڊيڄارين ٿا جنهنڪري هنن جي دل ۾ الله ۽ آخرت جي خوف کان وڌيڪ دنياوي حڪومت جي فاني طاقت جو رعب ۽ خوف ويهي وڃي ٿو ۽ اهي به سرڪار جي خوشنودي حاصل ڪرڻ لاءِ شريڪ ٿين ٿا فرعون به اهڙي طرح پنهنجي حڪومت جو دٻدٻو ڏيکاري ڊيڄاريندو هو ته﷢:

لا قطعن ايديکم وارجلکم من خلاف ولا صلبنکم في جذوع النخل

ترجمو: (حاصل مطلب ته) توهان جا هٿ پير وڍيندس ۽ اوهان کي ڦاهي تي چاڙهيندس.

هي قدرت جو قانون آهي ته انهن ٽن قسمن جا ماڻهو سڀڪنهن زماني ۾ حق جي مقابلي لاءِ کڙا ڪيا ويندا آهن ۽ ابتداءَ اسلام ۾ شريعت الاهي جي روشني کي روڪڻ لاءِ به اهڙيون جماعتون تيار ڪيون ويون هيون. جن جي صفا لفظن ۾ الله تعاليٰ قرآن شريف ۾ توصيي فرمائي آهي. پهرين قسم يعني عزت جي طالبن لاءِ ارشاد الاهي آهي ته:

بَشِّرِ الْمُنَافِقِينَ بِأَنَّ لَهُمْ عَذَاباً أَلِيماً  الَّذِينَ يَتَّخِذُونَ الْكَافِرِينَ أَوْلِيَاء مِن دُونِ الْمُؤْمِنِينَ أَيَبْتَغُونَ عِندَهُمُ الْعِزَّةَ فَإِنَّ العِزَّةَ لِلّهِ جَمِيعاً

ترجمو:انهن منافقن کي جيڪي مومنن کي ڇڏي ڪافرن سان موالات ڪن ٿا تن کي خبر ڏي ته انهن جي لاءِ نهايت تڪليف وارو عذاب آهي ۽ (چئين ته) ڇا هو انهن ڪافرن وٽ عزت ٿا گهرن حالانڪه سڀڪا عزت رڳو الله وٽ آهي.

۽ اهڙي طرح جيڪي سادا ۽ اڻڄاڻ ماڻهو ناحق جي ڄار ۾ ڦاسن ٿا تن کي الله تعاليٰ قرآن مجيد ۾ خبردار ڪيو آهي ته﷢:

يرضونكم بأفواههم وتأبى قلوبهم وأكثرهم فاسقون 

ترجمو: اي ساده لوحو! ڪافر رڳو پنهنجي زبانن سان اوهان کي خوش ڪن ٿا حالانڪه انهن جون دليون انڪاري آهن.

۽ ٻئي هنڌ ارشاد آهي ته:

ياأيها الذين آمنوا لا تتخذوا بطانة من دونكم لا يألونكم خبالا ودوا ما عنتم قد بدت البغضاء من أفواههم وما تخفي صدورهم أكبر

ترجمو: اي مومنو! ڌارين کي پنهنجو رازدار نه بڻايو. هو اوهان کي نقصان ڏيڻ ۾ ڪا گهٽتائي نه ڪندا. انهن کي اوهان جون تڪليفون وڻن ٿيون. هنن جي واتن مان صفا دشمني جو ظهور ٿي چڪو آهي ۽ جيڪي هنن جون دليون سانڍين ٿيون (اها) نهايت ڳري ڳالهه آهي.

انهن ٻنهي آيتن ۾ بي خبر مسلمانن کي ڄاڻايو ويو آهي ته ڪافر اوهان جي اڻڄاڻائي ۽ بي خبريءَ مان فائدو وٺي اوهان کي رڳو زباني طرح خوش ڪن ٿا پر دل سان هرگز هو اوهان کي پسند نه ٿا ڪن. بلڪه بعض حالتن ۾ انهن جي زبانن مان سندين دلي عداوت پڌري ٿئي ٿي. تنهنڪري اوهين هنن سان طرفداري ۽ محبت ۽ مدد جو رستو بلڪل قائم نه ڪريو. ۽ قرآن مجيد جي تصريحه موجب اڄ به اهڙن ماڻهن جي ساده لوحي مان ناجائز فائدو ورتو وڃي ٿو. جيئن ته زبان سان انهن جي خوش ڪرڻ واسطي واعدا ڪيا ويا ته خلافت ۾ دست اندازي ۽ مقامات مقدسه تي حملو نه ڪيو ويندو. مگر پوءِ ان جي برخلاف وعده شڪني ڪري خلافت کي تباهه ڪيو ويو ۽ مقامات مقدسه يا ”جزيرة العرب“ تي قبضو ڪيو ۽ ڪرايو ويو ۽ مسٽر لائڊ جارج هن گذريل جنگ کي فتح کانپوءِ مذهبي جنگ جو لقب ڏنو ۽ اهڙي طرح اڄ دنيا جي سامهون هن ارشآد الاهي جي تصديق ٿي  ته:

لا يرقبون في مومن الاو لاذمة

ترجمو: ڪافر مومنن جي متعلق مٽي مائٽي ۽ انجامن جي پابندي نٿا ڪن.

ٽئي قسم جي ماڻهن جو به خداوند ڪريم تمام کليل لفظن ۾ بيان فرمائي ٿو ته﷢:

فترى الذين في قلوبهم مرض يسارعون فيهم يقولون نخشى أن تصيبنا دائرة

ترجمو: تون انهن ماڻهن کي جن جي دل ۾ (نفاق جي) بيماري آهي ڏسندين ته انهن (ڪافرن) ۾ گهسندا وڃن چون ٿا ته اسين ان ڳالهه کان ڊڄون ٿا ته متان ڪا مصيبت اسان تي پهچي.

بهرحال انهن امن سڀائن ۾ اهڙن ماڻهن کي داخل ۽ شامل ڪيو وڃي ٿو ۽ انهن جي ذريعي شريعت جي مقدس تحريڪ ”ترڪ موالات“ کي ضعف پهچايو وڇي ٿو ۽ انهن مجلسن ۾ خالص شريعت الاهي جي حڪمن جي برخلاف هلتون ٿين ٿيون مثلن غريب بي خبر مسلمانن کي چيو وڇي ٿو ته سرڪار مسلمانن جي خيرخواهه آهي بدخواهه ڪين آهي ۽ سرڪار مذهب ۾ دست اندازي نه ڪئي آهي. حالانڪه مسلمانن جي اسلامي سلطنت کي تقسيم ڪري برباد ڪيو ويو ۽ انهي ۾ مدد ڪئي وئي ۽ حضور سرور عالم صلي الله عليہ وسلم جيڪا آخري مقدس وصيت فرمائي هئي ته يهودن ۽ نصارن کي ”جزيرة العرب“ مان ڪڍو تنهن جي برخلاف ”جزيرة العرب“ تي قبضو ڪري ۽ ڪرائي اسلامي عزت کي پائمال ڪيو ويو ۽ خلافت عظميٰ کي ناس ڪري مسلمانن جي مذهبي شيرازي کي ٽوڙيو ويو آهي ۽ مسلمانن کي سندن گهرن مان ڪڍيو ويو آهي ۽ ڪڍڻ ۾ مدد ڪئي ويئي آهي ۽ انهن سڀني ڳالهين کانسواءِ انهن مجلسن ۾ عام طرح علماءَ ڪرام ۽ حاملان شريعت الاهي تي چٿرون ۽ ٽوڪون ڪري ۽ الله جي شريعت جي توهين ڪئي وڃي ٿي ۽ پنهنجي خبيث مقاصد جي حاصل ڪرڻ لاءِ قرآن حڪيم جي صحيح معنيٰ کي بدلائي غلط طرح ٻڌايو وڃي ٿو.

هاني انهن مٿين ڳالهين جي معلوم ٿيڻ کانپوءِ هي شرعي حڪم پڌرو ڪيو وڃي ٿو ته امن سڀائن ۾ داخل ٿيڻ ۽ اسلام جي برخلاف ڪافرن کي مدد مشورو ڏيڻ حقيقت ۾ اسلام جي پاڙ پٽڻ آهي ۽ ڪافرن جي جماعت ۾ پاڻ کي داخل ڪرڻو آهي ڇو ته الله تعاليٰ صفا طرح حڪم فرمايو آهي ته﷢﷢:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَتَّخِذُوا الْيَهُودَ وَالنَّصَارَى أَوْلِيَاءَ بَعْضُهُمْ أَوْلِيَاءُ بَعْضٍ وَمَنْ يَتَوَلَّهُمْ مِنْكُمْ فَإِنَّهُ مِنْهُمْ

ترجمو: اي ايمان وارا! يهودن ۽ نصارن کي يار ۽ مددگار نه ڪري وٺو هو پاڻ ۾ هڪٻئي جا يار ۽ مددگار آهن ۽ توهان مان جيڪو انهن سان ”موالات“ ڪندو سو به انهن مان آهي.

۽ ٻئي هنڌ ارشاد آهي ته﷢:

إنما ينهاكم الله عن الذين قاتلوكم في الدين وأخرجوكم من دياركم وظاهروا على إخراجكم أن تولوهم ومن يتولهم فأولئك هم الظالمون

ترجمو: خدا اوهان کي انهن ڪافرن کي يار ۽ مددگار بڻائڻ کان منع ٿو ڪري جن اوهان سان دين جي باري ۾ جنگ ڪئي آهي ۽ اوهان کي اوهان جي ملڪ مان ڪڍيو آهي ۽ ڪڍڻ ۾ مدد ڪئي آهي ۽ جيڪو انهن مان ”موالات“ رکندو اهو يقينن ظالم آهي.

الله تعاليٰ جي انهن صريحه حڪمن! ۽ تنبيهن کانپوءِ ڪهڙو مسلمان آهي جو ”ترڪ موالات“ جي مسئلي ۾ ذرو پس  و پيش ڪري. تنهنڪري اهي امن سڀائون جن ۾ مسلمان ڪافرن کي مدد ڏين ۽ ”ترڪ موالات“ ڪي تحريڪ کي ڊاهڻ لاءِ شريڪ ٿين ٿا سي يقينن بحڪم آيت و من يتولهم منکم فانہ منهم انهن ڪافرن ۽ ظالمن مان آهن اهڙي طرح اسلامي ۽ شرعي حڪمن تي ۽ انهن حڪمن جي جاري ڪندڙن عالمن تي چٿرون ڪرڻ جي متعلق خداوند تعاليٰ قرآن ڪريم ۾ فرمائي ٿو ته:

وقد نزل عليكم في الكتاب أن إذا سمعتم آيات الله يكفر بها ويستهزأ بها فلا تقعدوا معهم حتى يخوضوا فيحديث غيره إنكم إذا مثلهم

ترجمو: توهان کي قرآن شريف ۾ الله تعاليٰ هي حڪم ڏنو آهي ته جڏهن ٻڌو ته الله جي حڪمن جو انڪار ڪيو وڃي ٿو ۽ انهن تي چٿرون ڪيون وڃن ٿيون تڏهن انهن سان گڏ نه ويهو جيستائين هو ڪنهن ٻي ڳالهه ۾ مشغول  ٿين(جيڪڏهن) ويهندئو ته پوءِ اوهين به انهن جهڙا ٿيندئو.

ٻئي هنڌ ارشاد آهي ته:

ياأيها الذين آمنوا لا تتخذوا الذين اتخذوا دينكم هزوا ولعبا من الذين أوتوا الكتاب من قبلكم والكفار أولياء واتقوا الله إن كنتم مؤمنين

ترجمو: ايمان وارا! اهل ڪتاب ۽ ڪافرن مان انهن کي جيڪي اوهان جي دين کي چرچو ۽ راند ڪري سمجهيو اٿن تن کي يار ۽ مددگار نه ڪري وٺو ۽ جيڪڏهن ايمان اٿئو ته الله کان ڊڄو. انهن کان بلڪل گوشو ڪريو.

انهن آيتن مان معلوم ٿيو ته جيڪڏهن ڪنهن مجلس ۾ شريعت جي حڪمن تي چٿرون ٿي رهيون هجن ته ان ۾ شريڪ ٿيڻ سان انهن جهڙو ٿي پئجي ٿو ۽ اهڙن ماڻهن سان پوءِ اگرچه هو اهل ڪتاب جا هجي تعلق ۽ موالات رکڻ سخت منع آهي.

انهن امن سڀائن جا ماڻهو ۽ ڪارندا الله جي آيتن جي معنيٰ ڦيرائين ٿا جهڙي طرح چون ٿا ته جيڪڏهن ”جزيرة العرب“ جي سرزمين پاڪ ۽ خلافت اسلاميه جي دارالخلافت اسلامي ملڪ ڪافرن جي قبضي ۽ اثر ۾ ويا ته هي ڳالهه هن آيت جي بلڪل مطابق آهي ته

قل اللهم مالك الملك تؤتي الملك من تشاء وتنزع الملك ممن تشاء

حالانڪه ائين چوڻ کلي طرح هن آيت ڪريمه جي مطلب کي ابتڙ ڪرڻو آهي. ڇو ته جڏهن حضور آقا نامدار روحي فداه صلي الله عليہ وسلم مومنن کي ڪافرن جي پائمالي عظيم الشان فتوحات جي خوشخبري ڏني تڏهن ڪافرن چٿرون ڪيون ته هي بي سر سامان جماعت فتح جا خواب ڏسي رهي آهي ۽ انهي وقت اها آيت نازل ٿي ته ملڪ الله جو آهي اهو مسلمانن کي بخشي سگهي ٿو ۽ جنهن کي وڻيس تنهن کي اها عزت ڏئي. ۽ هاڻي هي منافق اها خوشخبري ۽ بشارت جيڪا الله تعاليٰ مسلمانن کي ڏني تنهن کي ڪافرن سان متعلق ڪن ٿا. ۽ اهڙي طرح آيت﷢:- ” أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُوْلِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ “مان سڀ ڪو حاڪم پوءِ کڻي غير مسلمان هجي مراد وٺن ٿا حالانڪه ”عنکم“ مان مراد خاص مسلمان اولي الامر آهن ڇو ته ” يا ياأيها الذين آمنوا“ ۾ مخاطب خاص مسلمان آهن ۽ اهڙي طرح ڪفر کي خوش ڪرڻ ۽ اسلام جي بيخ ڪني ڪرڻ لاءِ آيات ۽ احڪام الاهي جي تحريف ڪن ٿا. ۽ اهڙي تحريف ڪرڻ يهودن جي صفت آهي جيئن ته الله تعاليٰ فرمايو آهي ته

” وَقَدۡ كَانَ فَرِيقٌ۬ مِّنۡهُمۡ يَسۡمَعُونَ ڪَلَـٰمَ ٱللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ ۥ مِنۢ بَعۡدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمۡ يَعۡلَمُونَ ثم يحرفونه من بعد مان عقلوه و هم يعلمون“

يهودن مان ڪي ماڻهو اهڙا آهن جي الله جو ڪلام ٻڌي ۽ سمجهي ڄاڻي واڻي بدلائين ٿا.

۽ هن امت جا يهودي اڄ امن سڀائن ۾ شريڪ ٿي يهودن جي پراڻي سنت کي جيئرو ڪن ٿا. انهي ڪري الله يا الله جي رسول تي ايمان آڻڻ واري ڪنهن به شخص لاءِ حلال نه آهي جو اهڙي مجلس ۾ شريڪ ٿئي جنهن ۾ الله جي ڪلام جون معنائون پنهنجي نازڪ مقصدن لاءِ يهودن وانگر ڦيرايون وڃن.

افسوس آهي ته ڪي ٿورا ملا مٿين آيتن مان ڪي آيتون پنهنجي جهالت يا حق کي لڪائڻ لاءِ هندن سان لاڳو ڪن ٿا حالانڪه الله تعاليٰ قرآن شريف ۾ سڀني غير مسلمانن (يعني يهودن ۽ نصارن مشرڪن بت پرستن) جي موالات ۽ تعلقات رکڻ جي باري ۾ ٻن ٽولين ۾ تقسيم ڪئي آهي هڪ ته جن ڪافرن اوهان (مسلمانن) سان مذهبي جنگ ڪئي ۽ اوهان کي اوهان جي گهرن مان ڪڍيو يا ڪڍڻ ۾ مددگار ٿيا ته انهن سان ڪنهن به قسم جي موالات نه ڪريو. ٻيو ته جن غير مسلمانن اوهان سان مذهبي جنگ نه ڪئي ۽ اوهان کي اوهان جي ملڪن مان نه ڪڍيو ته انهن سان انصاف ۽ احسان ڪرڻ جي اوهان کي منع نه آهي جيئن ته ارشاد الاهي آهي ته:

لا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ أَن تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ  إِنَّمَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ قَاتَلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَأَخْرَجُوكُم مِّن دِيَارِكُمْ وَظَاهَرُوا عَلَىٰ إِخْرَاجِكُمْ أَن تَوَلَّوْهُمْ وَمَن يَتَوَلَّهُمْ فَأُولَٰئِكَ هُمُ الظَّالِمُونَ

هن آيت مان صفا ظاهر آهي ته ڪافر ”محارب“(يعني مذهبي جنگ ڪندڙ) سان تعلقات رکڻ سخت منع آهي باقي غير مسلم ”غير محارب“ (مذهبي جنگ نه ڪندڙ) سان تعلقات رکڻ جي منع نه آهي.

هاڻي پاڻ انصاف ڪريو ته مسلمانن جا مذهبي محارب في الحال ڪير آهن يهودي ۽ نصارا يا وطن دوست هندو پڇاڙي ۾ مسلمانن جي ته واقفيت لاءِ ظاهر ڪجي ٿو ته جيڪڏهن ڪو مسلمان ڀل چڪ يا فريب دهي يا خدانخواستہ ديده دانستہ امن سڀا ۾ شريڪ ۽ شامل ٿيو هجي ان کي گهرجي ته پنهنجي اسلام ۽ ايمان جي بچائڻ لاءِ خدا تعاليٰ ڏي رجوع ڪري ۽ توبه تائب ٿئي ۽ حق جي مدد ڪري پنهنجي غلطي جي اصلاح ڪري ۽ پنهنجي سنگت ۾ مشهور ڪري ته من اهڙي طرح خدا غفور رحيم ان جي گمراهي ۽ فسق ۽ عصيان کان درگذر فرمائي جيئن ته پاڻ فرمائي ٿو ته:

إِلاَّ الَّذِينَ تَابُواْ وَأَصْلَحُواْ وَبَيَّنُواْ فَأُوْلَـئِكَ أَتُوبُ عَلَيْهِمْ وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ

ترجمو: مگر جن توبه ڪئي ۽ پنهنجي چال سڌاريائين ۽ کلي طرح بيان ڪيائين ته پوءِ انهن جي توبه قبول ڪندس ۽ مان وڏو توبہ قبول ڪندڙ ۽ رحيم آهيان.

جيڪڏهن مٿين صريح حڪمن ۽ هن فتويٰ جي معلوم ڪرڻ کانپوءِ ڪو به ماڻهوالله ڏي رجوع ٿي توبه نه ڪندو بلڪه امن سڀا ۾ بدستورشريڪ رهندو ته پوءِ مسلمانن کي ان سان ڪنهن به قسم جو تعلق

 (نڪاح شادي غمي سلام ڪلام وغيره) جائز نه ٿيندو

۽ ان جي جنازه نماز نه پڙهڻ ۾ ايندي.

هذا والعلم عندالله سبحانه و تعاليٰ

حرره محمد نورالحق غفرله صدر مدرس مدرسه دارالرشاد ڳوٺ پير جهنڊو ضلع حيدرآباد سنده.

الجواب صحيح

ابوالحسن شاهه تاج محمد امروٽ

حديث- من کثر سوا دا قوم فهوم منهم (ترجمه) جيڪو جنهن جماعت جو واڌارو ڪندو سو انهن مان آهي بيشڪ امن سڀا (ظلم سڀا) خواهه ڪنهن عدو اسلام جي جلسي ۽ مجمع ۾ وڃڻ ۽ مدد! ڪرڻ بعينه انهن عدون اسلام جن جهڙو پاڻ کي ڪرڻو آهي جيڪو هن جي خلاف چوندو ۽ ڪندو تنهن لاءِ هي دڙڪو قرآني بس آهي.

وَمَن يُشَاقِقِ الرَّسُولَ مِن بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُ الْهُدَى وَيَتَّبِعْ غَيْرَ سَبِيلِ الْمُؤْمِنِينَ نُوَلِّهِ مَا تَوَلَّى وَنُصْلِهِ جَهَنَّمَ وَسَاءتْ مَصِيراً- (نساءَ رکوع 17).

(ترجمو: جو شخص مٿين راهه جي ظهور بعد پيغمبر جي طريقي کان گوشو ڪري ۽ غير مسلم قوم (خصوصن اها جماعت جا اسلام ۽ اسلام وارن جي محارب ۽ مخرب هجي) تنهن جي طريقي جو تابع ٿئي ته جيڪو ان اهو رستو اختيار ڪيو آهي اسين ان کي ان تي هلائيندي آخر جهنم ۾ پهچائينداسونس جا معلوم اٿو ته ڪهڙي بڇڙي جاءِ آهي.)

اصل تي صحيح المسکين ابو تراب رشد الله جهنڊيوالا عفي عنه

التحرير صحيح و انڪاره قبيح

العبد سليمان عفي عنه

پنه علاقه ميرپوربٺوره

الجواب صحيح

عبدالله عفي عنه

مدرس مدرسه داالرشاد ڳوٺ پير صاحب العلم التحقيق حق.

عبدل اللطيف عقي عنه

مدرس مدرسه دارالرشاد ڳوٺ پير جهنڊه

قد اصاب النحرير فيما اجاب بالتحرير

قد اصاب النحرير فيما اجاب بالتحرير

رقم الفقير محمد عبدالڪريم الچشتي کان الله تعاليٰ له

قد اصاب فيما اجاب

خليفه حاجي محمد هالائي

المجيب مصيب
محمد اسماعيل عفي عنه

مدرس مدرسه دارالرشاد ڳوٺ پير جهنڊه

هذا اصوب

(جناب پير سيد) ابوالفيض ضياءُ الدين عفي عنه ڳوٺ پير جهنڊه

الجواب صحيح

محمد صادق عفي عنه محلا کڏه ڪراچي

المجيب مصيب

محرر فقير محمد امام ڳوٺ پير جهنڊه

صحيح الجواب عبده ابوبکر متعلوي

ابوالخير حاجن محمد شاهه

متعلوي

عبده محمد صالح

متعلوي

المجيب مصيب

عبدالله احمد ساڪن تعلقه بدين

الجواب صحيح العبد الضئيل محمد اسماعيل فاروقي

مجددي صدر جمعيت اعلماءَ ضلع ٿرپارڪر

الجواب صحيح

مگر هن مجمع کي ڪفر سڀا چوڻ زياده مناسب ۽ موزون آهي. جڏهن هن ۾ انصاف گهرندڙن جي برخلاف گورنمينٽ کي هنن جي قيد ۽ سزا جي تحريڪ ٿئي ٿئي تنهنڪري هن ۾ امن ڪهڙو ٿيو.

إِنَّ الَّذِينَ فَتَنُوا الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ لَمْ يَتُوبُوا فَلَهُمْ عَذَابُ جَهَنَّمَ وَلَهُمْ عَذَابُ الْحَرِيقِ

۽ بموجب ”من کثر سواد قوم فهو منهم“ هنن کي مسيحي چوڻ گهرجي.

حرره ڪثير الذنب والشين محمد حسين عفي عنه

في الدارين سرهندي مجددي.

(برادر کوچک خواجه حسن جان صاحب سرهندي)

هذا هوالحق المبين

مولوي تاج محمد نصرپوري

الجواب حق

محمد صالح نصرپوري

الجواب صحيح

فقير احمد عفي عنه هالا گهنه

هي مسئلو صحيح آهي

خادم العلماءَ فقير محمد عثمان ملڪ رپ ضلع حيدرآباد

هي فتويٰ حق آهي مردودن جي اعانت ناحق آهي

يار محمد ملڪ رپ ضلع حيدرآباد

الجواب صحيح

محمد صديق عفي عنه

ڪراچي محله کڏه

فقد اصاب من اجاب

بنده محمد حنيف هاشمي ميرني مقيم حال ڪراچي

هي فتويٰ صحيح سمجهي ڪري صحيح ٿو ڪريان- محمد شفيع

الجواب صحيح

فقيرمحمد موسيٰ ڪوٽڙي

الجواب صحيح

شرڪت و ممبري مجلس امن سبها واله ناجائز و ناروا و حرام است ڪه بنائي آن بر خوشامدي و طرفداري و حمايت و ولايت ڪفار است در مقابل اهل اسلام و مقصود از آن تحقير و تکذيب توهين ديگر مسلمانان پس گناهه ووبال آنهم بقدر عظم جنابت خواهد بود و حکم مرتکب آن همچو حڪم ديگر محرمات شرعيه است وهو تعليٰ اعلم.

و انا لفقير عبدالله الفاروقي عفي عنه

(خلف اکبر خواجه حسن جان صاحب)

الجواب صحيح

بنده محمد ولد ميان عثمان عفي عنه

ڪراچي محله کڏه

باسمه سبحانه و تعاليٰ- هن مقدس تحرير تي تصديق يا تصحيح جي ڪا ضرورت ڪانهي جو قرآن پاڪ جون صريح آيتون دليل طور بيان ڪيل آهن. انهي کان وڌيڪ خدا ۽ رسول تي ايمان رکندڙ لاَءِ ٻيو ڪهڙو دليل گهرجي. قرآن پاڪ ۾ الله پاڪ جل جلاله فرمايو آهي﷢:

فَمَن شَرَحَ اللَّهُ صَدْرَهُ لِلإِسْلامِ فَهُوَ عَلَى نُورٍ مِّن رَّبِّهِ فَوَيْلٌ لِّلْقَاسِيَةِ قُلُوبُهُم مِّن ذِكْرِ اللَّهِ أُوْلَئِكَ فِي ضَلالٍ مُبِينٍ- اللَّهُ نَزَّلَ أَحْسَنَ الْحَدِيثِ كِتَابًا مُّتَشَابِهًا مَّثَانِيَ تَقْشَعِرُّ مِنْهُ جُلُودُ الَّذِينَ يَخْشَوْنَ رَبَّهُمْ ثُمَّ تَلِينُ جُلُودُهُمْ وَقُلُوبُهُمْ إِلَى ذِكْرِ اللَّهِ ذَلِكَ هُدَى اللَّهِ يَهْدِي بِهِ مَنْ يَشَاء وَمَن يُضْلِلْ اللَّهُ فَمَا لَهُ مِنْ هَادٍ

(سورة زمر پاره 23 رڪوع 3)

ترجمو: جنهن جو سينو الله پاڪ اسلام لاءِ کولي ڇڏيو (روشن ڪيو) ته انهيءَ کي رباني روشني حاصل آهي. پوءِ وڏي مصيبت ۽ بربادي آهي انهن لاءِ جن جون دليون الله پاڪ جي ذڪر کان سخت ۽ ڪٽيلون آهن. اهي صفا گمراهه آهن. الله پاڪ عمدو ڪلام نازڪ ڪيو يعني اهڙي ڪتاب جنهن جي ٻڌڻ سان انهن جي کلن جا وار ڪانڊارجن ٿاجي پنهنجي رب کان ڊڄن ٿا ۽ پڻ سندين کلون نرم ٿي وڃن ٿيون (خوف الاهي کان) ۽ سندن دلون الله پاڪ جي ذڪر ڏي (لاڙو رکندڙ) آهن. اها آهي هدايت جي واٽ جنهن سان رستي لائي ٿو الله جنهن کي گهري ٿو. ۽ جنهن کي خود الله پاڪ گمراهه ڪيو تنهن جي لاءِ ڪو هادي ڪونهي.

۽ ارشاد رباني آهي ته:

إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ الَّذِينَ إِذَا ذُكِرَ اللّهُ وَجِلَتْ قُلُوبُهُمْ وَإِذَا تُلِيَتْ عَلَيْهِمْ آيَاتُهُ زَادَتْهُمْ إِيمَانًا وَعَلَى رَبِّهِمْ يَتَوَكَّلُونَ

(سور﷦ة انفعال پاره 9 رڪوع 1)

ترجمو: ايمان وارا اهي آهن جن وٽ الله پاڪ جو ذڪر ڪجي ته هنن جون دليون الله پاڪ جي خوف کان ڊڄي وڃن. ۽ جڏهن انهن وٽ الله پاڪ جون آيتون پڙهجن ته هنن جو ايمان زياده ٿئي. ۽ پنهنجي پالڻهار (رب) تي توڪل ۽ تڪيو رکن.

ايمان رکندڙ دلين ۽ روشني رکندڙ اکين لاءِ قرآن پاڪ جون آيتون نور ۽ سرور آهن. هزار دليل ۽ لکين حيلا ۽ بهانا الله تعاليٰ جي پاڪ آيتن جي آڏو بيڪار آهن. ايمان وارن کي گهرجي ته مٿين فتويٰ جي آڏو پنهنجي گردن جهڪائي احڪام الاهي جي عزت ۽ احترام رکن ۽ تعميل ڪن.

حررره ابوالمجامد

فتح محمد السيوستاني عفي عنه

جيڪين هن تحرير ۾ لکيل آهي سو حق ۽ سچ آهي. حق جو تابع رهڻ هر مسلمان فرد بشر کي فرض آهي.

خادم العلماءَ حافظ محمد سليمان امام مسجد ميمڻ گاڙي احاطه ڪراچي مقيم حيدرآباد سنڌ.

صحيح عبدالباقي ملاڪاتياري

هذا هوالحق

دين محمد وفائي عفي عنه (مقيم ڪراچي)

ناطم جعمعيت علماءِ صوبه سنده

الجواب صحيح

حڪيم شمس الدين احمد (مقيم ڪراچي)

الجواب صحيح المقرص قبيح

فقير محمد عباس من مقام علي خان

ما صحيح المصحيحون فهو صحيح

خادم المسلمين محمد سليمان از ٿرڙي محبت

الجواب صحيح

عبدالحليم از ڀاڻ ورند تعلقه ميهڙ

المسئله صحيح

غلام عثمان رهڙوي تعلقه ميهڙ

قد اصاب فيما اجاب

عبدالغفور از قريه شير محمد بلدي تعلقه قمبر

الجواب صحيح

عبدالرحمان بلوچستاني

المسئله صحيح

عنايت الله از ڳوٺ لونگ تونيه تعلقه ميهڙ

الحق يعلو ولا يعلي

ابو عبدالرحمان عبدالکريم از صادق ماڇي تعلقه ميهڙ
واعتصموا بحبل الله جمعيا

فقير محمد حسن از سومر تعوڻو تعلقه ميهڙ

الجواب حق

مسکين محمد ابراهيم جتوئي

الجواب صحيح

الاثيم محمد نجارا از ڳوٺ

الهه بخش ماڇي تعلقه ميهڙ

الجواب حق

مسکين محمد وارث ڀاڻائي تعلقه ميهڙ

هذا هوالحق والحق حق ان يتبع

صحيح عبدالکريم از ڪور سليمان تعلقه قنبر

الجواب صحيح

فقير نظام الدين جاگير غيبي خان تعلقه قنبر

قد اصاب فيما اجاب

فقر غلام رسول از پير بخش سپريو تعلقه قنبر

الجواب صحيح

فقير عبدالڪريم از کبڙ نئون تعلقه قنبر

اذا جا الحق ذهق الباطل الباطل ڪان ذهوق

فقير عبدالحڪيم از لاڙڪاڻو

ما قالا العلماءِ الڪرام صحيح

والصهيح احق بالاتباع والقبول

خادم الخلا فته فقير محمود متوطن هالاڻي

الجواب صحيح

فقير محمد حسن از عالماڻي

هذا حق حقيق بالقبول عندالنحول

المصحيح مير محمد نورنگي تعلقه قنبر

المجيب مصيب فيما اجاب

خادم الخلافته غلام فريد قادري از قنبر

الجواب صحيح، محمد عبدالڪريم حنفي از گهٽهڙ تعلقه قنبر.

صحيح امين الله از ترائي تعلق لب درياهه

هذا صحيح بلاريب

الفقير عبدالحق شاهه

اقول لما جاء کم الاحق بالحجة

فباي حديث بعده تومنون؟

محمد قاسم عفي عنه درگا ٺلاه باقراني روڊ

الجواب صحيح

فقير الحاج احمد مولوي تعلقه لب درياهه

جيڪي ان ڪتاب ۾ آهي اهو حق آهي

محمد سليمان مولوي (لب درياهه)

ماحرره المحرر النحر يرفعو حق

الفقير محمد عالم مولوي (لب درياهه)

ماقال العلماءَ فهو حق

العبد مولابخش مولوي (لب درياهه)

ما قال العلماءَ فهو خير

خدابخش مولوي (درياهه)

صحيح مولوي محمد دائود از چاچڙ تعلقو لاڙڪاڻو.

ما قال العلماءَ فهو حق

خادم عبدالرحمان مدرسي آباد نئون (لب درياهه)

بيشک کسيکہ خودرا مسلمان نام نهد و بتحريک اسلامي مخالفت دار ديا در مخالفت اعانت کند ضال واصل و مردود ست الله تعاليٰ بفضل خود سائر مسلمان را از اينچينين ضلالت و جهالت محفوظ دارد آمين.

ابو محمد عبدالوهاب

مدرس مدرسه شمس الهدي شهر بلوچ

از مضافات شڪارپور سنده

مافي هذا التحرير عين الحق

عبدالحليم العودودي

هذا هوالحق

سيد محمد عابد شاهه مقيم نور محمد شجراهه تعلقه شڪارپور.

هذا هوالحق والحق احق ان يتبع

صحيح المولوي محمد عظيم دين پوري

المجيب مصيب

فقير صاحبڏنه ڪنڌڪوٽي

الجواب صحيح والرائي نجيح

عبدالڪريم عفا الله عنه

بموجب حديث شريف الحب لله والمعض لله امن سڀا ۾ شريڪ ٿيندڙن سان سلام ڪلام نشت برخاست وغيره شرعا ناجائز آهي.

صحيح ابوالفيض غلام عمر

سکنه سونو جتوئي تعلقه لاڙڪاڻو

صحت المسئله

فقير محمد از سونو جتوئي

هذه المسئله صحيح

فقير عبدالرحيم از سونو جتوئي

قد اصب فيما اجاب العبد محمود عفي عنه

مدرس مدرسه آباد پراڻا تعلقه ڏوڪري

جواب صحيح آهي.

(پير حاجي محمد) امام الدين (شاه صاحب سجاده نشين)

درگاهه ٺلاه شريف باقراڻي روڊ

التحقيق حق

فقير غلام حسين از قريه گل محمد تونيه

تعلقه ڏوڪري

هذا هو الحق

خادم الخلافت در محمد

ناظم جمعيه علماءَ ضلع جيڪب آباد (ٺل)

هذا ماعليه جماعت العلماءَ التحول

وعليه دلت الايات و احاديث الرسول

محمد عبداللطيف (ٺل)

هذا هوالحق الذي يعض عليه بالنواجذ

محمد اسماعيل العودوي

رئيت هذا التحرير بالنظر العميق فوجدته صحيح بالتحقيق

احقه زمن عبده محمد حسن عفا الله عنه الهاشمي المجددي مقيم ڳوٺ ميان صاحب تعلقه شڪارپور.

قد اصاب فيما اجاب

سيد امير محمد الحسيني الاميناڻي تعلقه دادو

صحت المسئله

خادم العلماءَ غلام لانبي عفي عنه  آگره تعلقه ميهڙ

هذا هوالحق المبين

فقير شفيع محمد مولوي تعلقه لب درياهه

هذا الجواب صحيح

احقر محمد اڪرم  بخشاپوري (تعلقه ٺل)

هذا هوالحق

عبدالڪريم فيروز شاهي

هذا هوالحق

عبدالرزاق قريه پيارا خان کوسه (تعلقه ٺل)

هاوانا المولوي نور محمد المدرس مدرسه قاسم العلوم گهوٽڪي

هذا هوالحق

انا العبد الاواه حماد الله، سکنه هاليچي تعلقه پنوعاقل

هذا هوالصواب

مسڪين عليشير ساڪن لکپور تعلقه اٻاوڙو

صحت المسئله

محمد عبدالخالق الڪنڊياروي

الجواب صحيح

مولوي حزب الله شاهه مقيم نور محمد شجراه تعلقه شڪارپور

هذا هوالحق والحق احق ان يتبع

العبد عبيدالله المتوطن قريه ڪريم بخش کوسه تعلقه ٺل

الجواب صحيح

مولوي الهداد ساڪن سبي

هذا هوالحق والحق احق بالا تباع

عبدالقيوم ساڪن رستم تعلقو سکر

الجواب صحيح

غلام رسول ساڪن موضع سوٺڙه، ملتان

هذا هوالحق

محمد ابراهيم از ڪڪڙ

خادم الخلافته

سرور بخص (از ٺل)

سرور بخص احمدالدين

هذا هوالحق المبين

تاج محمد احمد پوري مقيم سکر

المصيح مولوي عبدالله

قد اصاب في ما اجاب

رحيم بخش ڪورينجا تعلقو جيڪب آباد

الجواب صحيح

محمد عبدالحڪيم عفي عنه شاهل سڌايه تعلقه شڪارپور

المجيب مصيب

محمد ضياءُ الحق مجددي (شڪارپور)

الجواب صحيح

محمد هاشم منمقام اسحاق ديره تعلقه ڳڙهي ياسين

مون هي رسالا اول کان آخر تائين ڏٺو آهي سو سڄو سارو قرآني حڪم اهي

العبد محمد عمر جتوئي

ذالڪ الکتاب لاريب فيہ

العبد حسين ميرپوربٺورائي

هي رسالو اول کان آخر تائين قرآني حڪم سان ڀرپور آهي لاريب فيه. (العبد يعقوب)

هذا هوالصحيح العبد محمود عفي عنه

صاحب رسالي جي جيڪو حڪم موجب حڪم قرآن ڪريم جي لکيو آهي سو حق ۽ سچ آهي جيڪو شڪ ڀائيندو سو ايمان کان ڪڪ آهي جاءِ سندس دوزخ آهي فقط.  فقير فتحعلي جتوئي

هوالحق لاريب فيها، صحيح فقير محمد خاصخيلي

العبد موسي عفي عنه

العبد    ابراهيم

هي فتويٰ صحيح آهي، مير محمد جتوئي آمري

هي رسالو صحيح آهي، لاريب فيها (مير محمد جتوئي لاڏيون)

صحيح ولي محمد جتوئي

هذا الفرقتہ هو مصداق ار آيته الکرييتہ ”و اذا قيل لهم لا تفسدو في الارش قالو انما نحن مصلحون الانهم هم المفسدون“ يجب ان يجتنب عنها

راجي رحمتہ الرحمن محمد عثمان صدر

مدرس قاسم العلوم گهوٽڪي.

هي لکيل حق صريح آهي، انڪار ڪرڻ قبيي آهي.

علي محمد مهيري عفي عنه

هوا هذا الحق الذي ليس فيہ ڪذبا وزروا

المولوي نبي بخش العودودي صدر جمعيت علماءِ اپر سنڌ.

تمت.

Printed by Din Mohammad the “Al-Wahid” Electric Press,

429, Mc Leod Road Karachi and Published by:

Molvi Din Mohammad Molvi Gul Mohammad Secretary

Jamiatul-Ulema Sind

 Part:2

1.The Jamiat-ul-Ulema held its annual meeting at Sukkur in which anti-Muslim League and anti-British speeches were made. Resolutions were passed emphasisingthzt the goal of India was complete independence and appealing to Government to ameliorate the condition of 'haris' and labourers. An appeal was made to Government to ameliorate the condition of 'haris' and labourers. An appeal was made to Government to release the Pir of Bharchundi. At the meeting of the Jamiat-ul-Ulema in Larkana resolutions were passed requesting the Sind Government not to send any money collected from the municipalities and local boards outside India and suggesting that the amount collected should be used on education, roads and industries. The Working Committee of the Sind Provincial Hindu Sabha met at Karachi and passed resolutions protesting against the action of the District Magistrate, Sukkur, in refusing to renew arms licences of HIndus, appealing for funds for Hindu sufferers in Decca district and exhorting the Hindus to join the Army. It was also decided to approach Government to urge for the introduction of Hindi in schools. [Source No. P-25-h(s)/37, Home Department (Special), Sind Secretariat, Karachi, 3rd May 1941 Fortnightly report for the Second half of April 1941].

2. The Hindu Mahasabha organised two poorly attended public meetings at Karachi on the 18^th and 20^th September in which the Congress was criticised for failing to safeguard the interests of Hindus. One Speaker stated that the separation of Sind had brought about much suffering and hardship to the Hindus. Another speaker remarked that an empire can only be maintained with the power of weapons and “Shastras”. A race could only live if it had strength and power. Hitler was succeeding because he had power. Hitler took pride in calling himself an Aryan. In India, however, the Aryans were a fallen race. [Source of Government of Sind Home Department (Special), Sind Secretariat, Karachi, 6^th October 1941, Fortnightly Report for the Second Half of September 1941].

3. The Sind Provincial Hindu Mahasabha held a meeting at Karachi at which resolutions were passed urging the Hindus in the mofussil to endeavour to secure arms licences for their protection and requesting Government to enforce adequate measures to protect Hindu life and property. [Source of Government of Sind Home Department (Special), Sind Secretariat, Karachi, 19^th July 1941, Fortnightly Report for the First Half of July 1941].