“ سنڌ صوبائي مسلم ليگ ڪانفرنس 1938“
مون ھنن پوسٽس ۾ اھو پئي عرض ڪيو آھي تہ ڪنهن بہ دور جي جامع تاريخ لکڻ لاءِ ان دور جي شخصيتن،ادارن ۽ واقعن تي مواد نظر ۾ رکڻ تمام ضروري ھوندو آھي ڇو تہ شخصيتون مڙي ڪا جماعت يا ادارو ٺاھن ٿيون ۽ انهيءَ پليٽ فارم تان پنهنجو سرگرميون ڪن ٿيون. اسان گل حيات اداري ۾ انهن زاوين ۽ شعبن کي نظر ۾ رکي مواد ۽ معلومات گڏ ڪندا آھيون.
اڄ “سنڌ صوبائي مسلم ليگ 1938 “ بابت پڙھندڙن سان ويچار ونڊيندس ۽ اھو ٻڌائيندس تہ ھڪ “واقعي“ کي اسان ڪھڙي ريت گڏ ڪري محفوظ ڪيو آھي.
ھونئن تہ 1917 کان وٺي سنڌ واسين مسلم ليگ جي نالي پارٽي جوڙي پر انهي کي سالن تائين “ آل انڊيا مسلم ليگ“ طرفان الحاق نہ مليو.وري جڏھن سنڌ جي ممبئي کان عليحدگي واري تحريڪ ھلي ۽ برطانيہ ۾“ گول ميز ڪانفرنس“ شروع ٿي تہ وري سنڌ واسين “ مسلم ليگ“ کي نئين سر منظم ڪرڻ جي ڪوشش ڪئي وئي. پر آل انڊيا مسلم ليگ سان الحاق وارو مسئلو ساڳيو ئي رھيو .
جڏھن سنڌ کي صوبائي خودمختياري ملي تہ ان وقت سنڌي مسلمانن 2 سياسي پارٽيون ٺاھيون پر ان وقت مسلم ليگ جو جھڙوڪ نالو نشان بہ نہ ھيو. اھو 1938 جو سال آھي جڏھن آل انڊيا مسلم ليگ جون دلچسپيون سنڌ ۾ وڌيون ۽ انهي نتيجي ۾ سنڌ پراونشل مسلم ليگ ڪانفرنس ٿي جنهن جي صدارت قائد اعظم ڪئي.انهي کان اڳ جو آئون ھن ڪانفرنس تي ڪجه ڳالھايان، ھڪ دلچسپ معلومات سڄڻن سان ونڊڻ چاھيان ٿو. انگريزن جي دور ۾ 4 اسپيشل ٽرينون وڏي اھميت رکن ٿيون. جڏھن جليان والا باغ ۾ ٿيل سياسي ميڙاڪي تي جنرل ڊائير گولي ھلائي ھئي ۽ ڪيترائي ماڻھون ماريا ھئا تہ سنڌ مان ھڪ اسپيشل ٽرين انهي واقعي جي متاثرين جي مدد ڪرڻ ۽ انهن سان ھمدردي ڪرڻ لاءِ اوڏانهن وئي ھئي.ٻي اسپيشل ٽرين بلڪہ ٽرينون ھجرت تحريڪ دوران جان محمد جوڻيجي جي ڪوششن سان ڪيون ويون جن ۾ ھجرت ڪندڙ سنڌي پشاور پھتس جتان پوءِ افغانستان ويا. شھيد سورھيہ بادشاھہ جڏھن آزاد ٿي وطن واپس وريو تہ غالبن کيس بہ اسپيشل ٽرين ۾ آندو ويو.
1938 ۾ سنڌ صوبائي مسلم ليگ جي صدارت ڪرڻ لاءِ قائد اعظم سنڌ ۾ آيو تہ ھن کي بہ حيدرآباد کان ڪراچي تائين اسپيشل ٽرين ۾ آندو ويو جنهن جو اھتمام مير غلام علي خان ڪيو ھيو. انهي ٽرين ۾ حيدرآباد منجهان 500 ڊيليگيٽس بہ سوار ھئا ۽ اھا ٽرين جڏھن ڊگ روڊ پھتي تہ پڄاڻي تائين انهي جي مٿان جھازن ذريعي گلن جي ورکا ڪئي وئي ھئي.
سنڌ صوبائي مسلم ليگ ڪانفرنس تي گل حيات ۾ جيڪو مواد موجود آھي ان ۾ ٻيو کوڙ سارو اخباري مواد بہ موجود آھي پر ان کانسواءِ ھن ڪانفرنس تي جن ٻين مکيہ ڪتابن ۾ تفصيل سان لکيو ويو آھي اھو مواد بہ اسان جي ميڙي چونڊي ۾ شامل آھي پر انهي کان مٿي اھميت رکندڙ مواد اھا رپورٽ آھي جيڪا سنڌ صوبائي مسلم ليگ ڪانفرنس جي جنرل سيڪريٽريءَ پير علي محمد شاھ راشدي لکي ۽ ڪراچي جي “ سول اينڊ ملٽري پريس“ مان ڇپي ھئي“.مرحوم پير علي محمد شاھ راشدي جو ھي قلمي پورھيو ھڪ اھم تاريخي دستاويز جي حيثيت رکي ٿو.
ھن “سنڌ صوبائي مسلم ليگ ڪانفرنس“ سنڌ جي تاريخ ۾ وڏا دور رس اثر وڌا . ڪانفرنس ۾ قائد اعظم کان سواءِ بنگال جو وڏو وزير اي ڪي فضل حق،پنجاب جو وڏو وزير سڪندر حيات خان، راجا صاحب آف محمود آباد، مشتاق احمد گرماڻي، مولانا جمال ميان آف فرنگي محل،نوابزادو لياقت علي خان ۽ ٻيا ڪيترا ٻين صوبن جا مسلم ليگي اڳواڻ شامل ٿيا ھئا.ھن ڪانفرنس 8 آڪٽوبر کان 12 آڪٽوبر تائين ڪراچي جي ماحول کي ئي بدلائي ڇڏيو.انهي موقعي تي 21 ٺھراءَ پاس ڪيا ويا ۽ انهي جو ٺھراءُ نمبر 12 مسجد منزل گاه جي معاملي بابت ھئو جنهن کي سيد علي محمد شاھ تجويز ڪيو ۽ آغا نظر علي خاب ان کي سيڪنڊ ڪيو ھو.ھن ٺھراءَ ۾ ھندن ۽ تڏھوڪي سنڌ سرڪار جي حڪمت عمليءَجي مذمت ڪئي وئي ھئي. ياد رھي تہ ان کان پوءِ ئي مسلم ليگ “ مسجد منزل گاه جي بحالي جي تحريڪ“ ھلائي جنهن جي نتيجي ۾ ڪيتريون ئي انساني جانيون قربان ٿيون. ھن ئي ڪانفرنس ۾ شيخ عبدالمجيد سنڌيءَ ھندستان جي مسلمانن لاءِ “ متعلق آزادي“ بابت ٺھراءُ پيش ڪيو ھو جنهن کي سياسي حڪمت عملي طور مھمل ڪيو ويو ۽ اھا ئي ڳالھہ ٻن سالن کان پوءِ 1940 ۾ لاھور واري “پاڪستان جي ٺھراءَ“ جي روپ ۾ آڏو آئي.
مونکي ھتي انهي ڪانفرنس جا تفصيل ٻڌائڻان ڪو نہ آھن پر اھو ٻڌائڻو آھي تہ گل حيات ادارو انگريزن جي دور کان وٺي اڄ تائين جيڪي اھم سياسي،تعليمي ۽ ادبي واقعا ٿيا آھن انهن تي مواد گڏ ڪيو آھي ۽ انهن مان ھڪ ھڪ واقعي تي ايم فل يا پي ايڇ ڊي ڪري سگهجي ٿي. مان اھا ڳالھہ نوجوان محققن جي ڌيان تي آڻيان ٿو تہ جنهن بہ انهن منجهان ڪنهن “ واقعي“ تي تحقيق ڪئي تہ اسان “ حال پريان نال“ مصداق سھڪار ڪنداسين. (ممتاز پٺاڻ)
