“ گل حيات ۾ موجود صحافت تي مواد“
سنڌ ۾ صحافت جي عمر سياست کان وڏي آھي. ڇو تہ جڏھن اڃا سياسي پارٽيون وجود ۾ نہ آيون ھيون تہ اخبارن ۽ صحافت جو وجود ھيو. صحافت زندگي جي ھر ھڪ شعبي ۾ پنهنجو ڪردار ادا ڪيو آھي.سياست ۾ پارٽين جي پيغام کي عام ڪرڻ ۽ عام راءِ ھموار ڪرڻ کان سواءِ علم ادب جي ترقي ۾ ۽ عوام کي صورتحال کان باخبر رکڻ ۾ صحافت مثالي ڪم ڪيو آھي. پر ڏک جي ڳالھہ اھا ئي آھي تہ صحافت تي ڏکيا ڏينهن تہ ڏاڍا آيا ۽ ايندا رھن ٿا ليڪن صحافت ۽ صحافين جي اوتري سار نہ لڌي وئي جنهنجا اھي حقدار آھن. اھي اخباري دفتر ئي ھئا جن سياسي تحريڪن کي جنم ڏنو ۽ انهن تحريڪن مان ڪيترين تحريڪن جو ٽيبل ورڪ اخباري دفترن ۾ ٿيو.مثال طور 1919 ۾ جڏھن “ روولٽ ايڪٽ“ نافذ ٿيڻ کان پوءَ سياست ڪر موڙيا تہ ان وقت رئيس غلام محمد ڀرڳڙيءَ جو سياسي سيڪريٽري شيخ عبدالمجيد سنڌي،جيڪو اخبار جو ايڊيٽر بہ ھيو انهيءَ سياسي شعور رکندڙ ساٿين سان گڏجي گڏجاڻيون ڪيون ۽ صورتحال تي سوچيو ۽ اھا کڙڪ جڏھن سرڪار کي پئي تہ انهي ڪراچي ۽ حيدرآباد ۾ وڏي پئماني تي ڇاپا ھنيا ۽ گرفتاريون ڪيون.انهي واقعي تي مان الڳ پوسٽ لکندس.
“الوحيد“ اخبار جو دفتر انگريزن جي سڄي دور ۾ سياسي سرگرمين جو مرڪز رھيو.اھڙي ريت ھندستان“ اخبار جو دفتر ڪانگريسي تحريڪن لاءِ“ ٿنڪ ٽئنڪ“ طور ڪم آيو.ساڳي طرح پير علي محمد شاھ راشدي سکر ۾ اخبارن جي دفترن ۾ ساڳي روايت قائم ڪئي.
ٿيڻ ائين گھرجي تہ صحافت جي خدمتن ۽ اھميت کي ڌيان ۾ رکي ھڪ الڳ ادارو ٺاھيو وڃي جنهن ۾ صحافت جي تاريخ ۽ خدمتن تي تحقيق ٿئي،صحافتي مواد ڪتابي صورتن ۾ شايع ٿئي ۽ صحافين لاءِ انعام ۽ ايوارڊ جاري ڪيا وڃن ۽ سندن ڏکئي وقت ۾ مالي مدد ڪئي وڃي.
صحافت کي تحقيق ۾ ڪم آڻڻ جو رواج منهنجي والد(ڊاڪٽردرمحمد پٺاڻ) وڌو.ان ڪري ھن نہ صرف ڪيتريون اخبارون ۽ رسالا پڙھيا پر صحافت تي تمام گھڻو مواد بہ گڏ ڪيو جيڪو اسان جي ويب سائيٽ تي بہ موجود آھي ۽ ان کان وڌيڪ مقدار ۾ ھارڊ ڪاپي جي صورت ۾ گل حيات ۾ بہ موجود آھي.
1990 تائين سنڌ ۽ ھند ۾ جيڪي ايڊيٽر ٿيا،انهن مان تمام گهڻن جي سوانح بابت مواد ۽ معلومات گل حيات ۾ موجود آھي. 1980 تائين شروع کان وٺي جيڪي اخبارون ۽ رسالا نڪتا ۽ جيڪي انهن جا ايڊيٽر ٿي رھيا اھي سڀ تفصيل اسان جي ويب سائيٽ تي موجود آھن . ھن دور جي الائي ڪيترن صحافين ۽ ايڊيٽرن کان بابا سائين گل حيات جي پرو فارما مطابق“ ڪوائف نامو“ ڀرائي ورتو.ان جا ڪيترا جلد گل حيات ۾ موجود آھن جن جي فوٽو اسٽيٽ ڪاپي انسٽيٽيوٽ آف سنڌالاجي کي پڻ ڏني وئي آھي. 1936 کان 1947 تائين سنڌ جي صحافت مقامي،ڏيھي ۽ پرڏيھي واقعن خواه صورتحال تي لکيو، اھو مواد انگريزي ۾ آھي ۽ اسان جي ويب سائيٽ تي موجود آھي.اخبارن خلاف جيڪي مقدما ٺھيا انهن مان ڪجهہ ججمينٽس ويب سائيٽ تي رکيون ويو آھن.
مختلف اخبارن ۾ ڪن خاص واقعن تي جيڪو مواد شايع ٿيو اھو پڻ بابا سائين اتان ھٿ ڪري ڪيترائي فائيل جوڙيا آھن.مثال طور “ سنڌ گزيٽ“ ۾ “ سنڌ پراونشل ڪانفرنسن“ جي ھڪ موضوع تي 500 کان مٿي جو مواد ھڪ فائيل ۾ آھي. “الوحيد“ اخبار ۾“ مسجد منزل گاه تحريڪ“ تي جيڪو مواد شايع ٿيو ۽ “خلافت تحريڪ“ تي مواد شايع ٿيو انهي جي بنياد تي فائيل گل حيات ۾ موجود آھن.آئون اھو اڳ ۾ ٻڌائي چڪو آھيان تہ“ ڊيلي گزيٽ “ اخبار ۾ سنڌ بابت شايع ٿيل مواد جي انڊيڪس تي بابا سائين ھن وقت ڪم ڪري رھيو آھي.اھڙي ريت“ توحيد“،“سنڌو“ ۽ “اخبار تعليم“ جي وضاحتي انڊيڪس بہ بابا سائين تيار ڪئي آھي جيڪا گل حيات ۾ موجود آھي ۽ انهي مان “سنڌو“ رسالي جي انڊيڪس اسان جي ويب سائيٽ تي موجود آھي.
صحافت تي گڏ ڪيل مواد ۾ “البم“ بہ وڏي حيثيت رکي ٿو جنهن ۾ اخبارن جي ٽائيٽلن،ايڊيٽرن ۽ مشھور صحافين جا فوٽو موجود آھن. انهي البم کانسواءِ مکيہ اخبارن جا خاص ايڊيشن اصلي صورت ۾ گل حيات ۾ موجود آھن .چڱو خاصو مواد وري صحافين جي انفرادي قلمي ڪاوشن تي ٻڌل آھي مثال طور انور پيرزادي،ھدايت منگيءَ،ڪامريڊ ولي محمد مڱڻھار، بيدار جعفري، ڊاڪٽر مولا بخش ڪلھوڙو، فقير محمد لاشاري ۽ ٻين جي لکڻين جا فائيل گل حيات ۾ موجود آھن جن ۾ سندن ڪالم بہ آھن تہ رپورٽون ۽ خبرون بہ. ھي اڪيلي ماڻھو جي ڪوشش آھي جنهن ۾ ھاڻي اسان سندس اولاد بہ شامل ٿيا آھيون ۽ اسان جو پڪو ارادو آھي تہ بابا سائين جيڪا ميڙي چونڊي ڪئي آھي انهي کي جديد بنيادن تي محفوظ بہ ڪيون ۽ ان بابت سنڌ واسين کي تفصيل بہ ڏيندا رھون.اڄو ڪي پوسٽ جو مقصد اھو ھيو تہ مان پنهنجن ماروئڙن کي اھو ٻڌائي سگهان تہ جيڪڏھن ڪنهن کي تمام اھم اخبارون ۽ رسالا پڙھڻ لاءِ نٿا ملي سگهن تہ پوءَ انهن جو مواد اسان جي اداري گل حيات ۾ ۽ اسان جي ويب سائيٽ تي موجود آھي جيڪا آھي www.drpathan.com (ممتاز پٺاڻ)
