سنڌ جون ساليانون ڪانفرنسون.“ سنڌ جي عاشق ۽ ڪيترن سنڌ دوست قومي ڪارڪنن جي نظرياتي اڳواڻ سائين جي ايم سيد ھڪ ڪتاب ۾ “ سنڌ ساليانون ڪانفرنسن“ جو ذڪر ڪيو آھي ۽ تمنا ڏيکاري ھئي تہ ڪاش اھو مواد وٽس بہ ھجي ھا. شايد سائين جي ايم سيد جي اھا تمنا منهنجي والد لاءِ دعا ۽ ڪارڻ بڻيو تہ انهن ڪانفرنسن جو احوال گڏ ڪجي. ھن موضوع تي گل حيات ۾ موجود فائيلن مان خبر پوي ٿي تہ سنڌ ۾ پهريون 1896 ۾“ بمبئي پرانونشن ڪانفرنس ٿي ۽ ان کان پوءَ “ سنڌ اينيوئل ڪانفرنس“ جي نالي سان 1920 تائين سنڌ جي مختلف ضلعي هيڊ ڪوارٽرز ۾ اھي ڪانفرنسون ٿيون جھڙوڪ ڪراچي حيدر آباد سکر لاڙڪاڻو ۽ جيڪب آباد وغيره. سنڌ جي بمبئي کان عليحدگي واري تحريڪ تي ڊاڪٽر صاحب خان چني پي ايڇ ڊي ڪئي ۽ انھن ڪانفرنسن جو ڪيترو مواد ھن بہ ضرور گڏ ڪيو ھوندو. ڊاڪٽر چنو جڏھن پي ايڇ ڊي ڪندو ھو تہ بابا سائين جون صلاحون ۽ دعائون بہ کيس حاصل رھيون. ڊاڪٽر حميدا کھڙو بہ انھن ڪانفرنسن مان تمام ٿورو مواد پنهنجي ڪتابن ۾ آندو آھي.
بابا سائين انھي موضوع تي جيڪو مواد گڏ ڪيو آھي اھو معيار ۽ مقدار جي لحاظ کان منفرد آھي ۽ ان مان ڪيترو مواد اسان جي ويب سائيٽ تي بہ موجود آھي. بابا اھو مواد ٻن ذريعن مان ھٿ ڪيو آھي ھڪ “ڊيلي گزيٽ“ جنهن اخبار ۾ 1896 واري ڪانفرنس کان وٺي 1920 واري حيدرآباد واري ڪانفرنس تائين سمورين ڪانفرنسن جون ڪاروايون شايع ٿيون ۽ اھي اتان بابا ھٿ ڪيون. ٻيو ذريعو ڪتابن جو آھي جيڪي ڪانفرنسن ٿيڻ کان پوءِ شايع ٿيا ۽ انھن ڪتابن جي ضخامت جو اندازو ھن ڳالھ مان لڳائي سگھجي ٿو تہ 1919 ۾ جيڪا جيڪب آباد ۾ سنڌ پرانونشل ڪانفرنس ٿي ان جي صدارت جميشد مهتا ڪئي ھئي ۽ ان جي تقرير 100 صفن تي مشتمل ھئي.
ياد ڪرڻ جي ڳالھ ھي آھي تہ جڏھن سائين محمد ھاشم لغاريءَ وڏي محنت ڪري رئيس غلام محمد ڀرڳڙي تي شاندار ڪتاب لکيو تہ ھن گل حيات اداري کان ڪجھہ مواد حاصل ڪيو جيڪو انھي تقرير تي مشتمل ھيو جيڪا 1916۾ لاڙڪاڻي ۾ سڏايل سنڌ پرانونشل ڪانفرنس ۾ صدارتي تقرير طور ڪئي ھئي.گل حيات ۾ گڏ ٿيل مواد ڪيترن جلدن ۾ شايع ڪرائي سگھجي ٿو.(ممتاز)
