ممتاز پٺاڻ
(گل حيات جي ميڙي چونڊيءَ مان)
” محمود مغل هڪ مثالي قلمي پورهيت“
ڪجھ ڏينهن اڳ منهنجو والد سنڌي ادبي بورڊ جي اسٽاف کي ٽرينگ ڏيڻ لاءِ حيدر آباد ويل هئو. جنهن قلم-ڌڻيءَ جي پهرين ملاقات ساڻس ٿي، اهو ناميارو ليکڪ ۽ اسٽيج جي دنيا جو شھزادو محمود مغل هئو. بابا ٽريننگ ڏيڻ ۾ مصروف هئو ۽ هن مکڻ ماڻھونءَ بابا کي ٽريننگ ڏيندي بہ ڏٺو ۽ ٻہ ٽي منٽ روح رهاڻ ڪندي پنهنجي لکيل ڪتابن جو گل حيات لائبرريءَ لاء تحفو بہ ڏنو. انهن ڪتابن جو تفصيل هن ريت آھي:
1. سنڌي فلمن جي ڪٿا- سنڌ ٽاڪيز.
2. خواب نگر.
3. اسين جيئرا آھيون.
4. محبتن جا ٻہ ناوليٽ.
5. فقير برڪت علي بلوچ.
6. محبتن جو شھر ٻڙي ميل.
7. زندگي محسوس ڪيو.
8. هٿ ريکائن کان خالي.
9. ڪوهيڙي ۾ ويڙھيل يادون.
10. زيب النساء.
سڀ کان اڳ مان محترم محمود مغل جو ٿورو مڃان ٿو جو هن هي ڪتاب ڏئي گل حيات لائبرريءَ ۾ انمول ڪتابن جو اضافو ڪيو.
مغل صاحب جيڪي ڪتاب گل حيات کي تحفي ۾ ڏنا آھن، اهي کيس ليڪن جي پهرينءَ صف ۾ بيهارڻ جو جواز مهيا ڪن ٿا. سنڌي فلمن جي ڪٿا وارو ڪتاب “سنڌ ٽاڪيز “ کيس محققن جي قطار ۾ آڻي بيهاري ٿو. تاريخي تحقيق ڏند ڪٿائون نہ پر شاهديون ۽ ثابتيون گهرندي آھي. محمود مغل صاحب تاريخ ۽ تحقيق جي انهئ تقاضائن جي پوئواريءَ ڪندي جيڪا وقت. ڏوڪڙ ۽ صحت جي قرباني ڏني هوندي، ان جو اندازو ٻيو ڪو بہ لڳائي نہ ٿو سگهي. هن انهئ بي لوثي ۽ لگن ڪري هزارين مبارڪون لهڻيون. ڪيڏي ڏک جي ڳالھ آهي جو يونيورسٽيون جابر حڪمرانن کي تہ سڏي پي ايڇ. ڊي جون اعزازي ڊگريون ڏين ٿيون، پر سنڌ جي يونيورسٽين کي محمود مغل ۽ محمد هاشم لغاريءَ جهڙن قلمي پورهيتن تي نظر نہ ٿي پئي. جڏهن تہ محمود مغل جو سنڌي فلمن تي ڪتاب ۽ محمد هاشم لغاريءَ جو رئيس غلام محمد ڀرڳڙيءَ تي ڪتاب هر وجه کان پي ايڇ. ڊيءَ جي اعزازي ڊگريءَ لائق آھن.
محمود مغل انهيءَ صورتحال ۾ وڏو مثالي تحقيقي ڪم ڪيو آھي، جڏھن هن موضوع تي مواد ۽ معلومات جي کوٽ هئي. ٻين ٻولين وارن پنهنجي ٻولين تي تہ ڪم ڪيو آھي، پر سندن ڪتابن ۾ سنڌ ٽاڪيز کي اٽي ۾ لوڻ برابر بہ جاء ڪانہ ڏني آھي. محمود مغل هڪ نظر انداز ٿيل موضوع کي امر بڻائي تاريخ جي ورقن ۾ محفوظ ڪري ڇڏيو آھي. ان لاء ھن هزارين کيرون لهڻيون. محمود مغل پنهنجيءَ مڙسءَ سان ۽ پنهنجي ذريعن وسيلن سان تمام وڏو ڪم ڪيو آھي. هو جڏھن هن موضوع تي ڪم ڪري رهيو هو، ڪاش ساڻس رابطو ٿئي ها ۽ مان گل حيات ۾ انهيءَ موضوع تي گڏ ٿيل مواد سندس حوالي ڪريان ها. انگريزن جي دور ۾ “فلمستان“ نالي سنڌيءَ ۾ رسالو نڪرندو هو. گل حيات ڪيترن فلمن جي پوسٽرن کان سواءِ فلمي ۽ ناٽڪي اداڪارن جا فوٽو ۽ زندگيءَ جا احوال بہ گڏ ڪيا آھن. شايد انهيءَ مواد مان ڪي شيون کيس وڻن ها.
سنڌ ٽاڪيز ، محمد مغل جو هڪ دائمي تحقيقي پراجيڪٽ آھي. ههڙو لائق قلم- ڌڻي ئي انهيءَ موضوع سان ڀرپور انصاف ڪري سگهي ٿو. منهنجي کيس گذارش آھي تہ هو اسٽيج ڊرامن ۽ ٽي وي ڊرمن تي بہ ايئن قلم کڻي ۽ ڪم ڪري. ڇو تہ اها ٻئي جي وس جي ڳاله ڪانهي.
آخر ۾ محمود مغل کي هڪ ڳاله ياد ڏياريندو هلان تہ جڏھن هو ايم بي بي ايس ڪندو هئو تہ مان سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ پڙھندو هئس. انهيءَ دور ۾ ساڻس ملاقاتون ٿينديون ھيون ۽ اڪثر اسان شام جو ڪرڪيٽ راند کيڏندا ھئاسين ۽ عجيب ڳالھ اھا آھي تہ مان ھميشہ سندس ڪيچ پڪڙيندو ھئس ۽ پاڻ ڪاوڙ مان چوندو ھيو تہ يار ھي تہ ھميشہ منھنجي ڪئچ وٺڻ لاءِ اتي بيٺو آھي
“- ڪجھ ڏينهن اڳ منهنجو والد سنڌي ادبي بورڊ جي اسٽاف کي ٽرينگ ڏيڻ لاءِ حيدر آباد ويل هئو. جنهن قلم-ڌڻيءَ جي پهرين ملاقات ساڻس ٿي، اهو ناميارو ليکڪ ۽ اسٽيج جي دنيا جو شھزادو محمود مغل هئو. بابا ٽريننگ ڏيڻ ۾ مصروف هئو ۽ هن مکڻ ماڻھونءَ بابا کي ٽريننگ ڏيندي بہ ڏٺو ۽ ٻہ ٽي منٽ روح رهاڻ ڪندي پنهنجي لکيل ڪتابن جو گل حيات لائبرريءَ لاء تحفو بہ ڏنو. انهن ڪتابن جو تفصيل هن ريت آھي:
1. سنڌي فلمن جي ڪٿا- سنڌ ٽاڪيز.
2. خواب نگر.
3. اسين جيئرا آھيون.
4. محبتن جا ٻہ ناوليٽ.
5. فقير برڪت علي بلوچ.
6. محبتن جو شھر ٻڙي ميل.
7. زندگي محسوس ڪيو.
8. هٿ ريکائن کان خالي.
9. ڪوهيڙي ۾ ويڙھيل يادون.
10. زيب النساء.
سڀ کان اڳ مان محترم محمود مغل جو ٿورو مڃان ٿو جو هن هي ڪتاب ڏئي گل حيات لائبرريءَ ۾ انمول ڪتابن جو اضافو ڪيو.
مغل صاحب جيڪي ڪتاب گل حيات کي تحفي ۾ ڏنا آھن، اهي کيس ليڪن جي پهرينءَ صف ۾ بيهارڻ جو جواز مهيا ڪن ٿا. سنڌي فلمن جي ڪٿا وارو ڪتاب “سنڌ ٽاڪيز “ کيس محققن جي قطار ۾ آڻي بيهاري ٿو. تاريخي تحقيق ڏند ڪٿائون نہ پر شاهديون ۽ ثابتيون گهرندي آھي. محمود مغل صاحب تاريخ ۽ تحقيق جي انهئ تقاضائن جي پوئواريءَ ڪندي جيڪا وقت. ڏوڪڙ ۽ صحت جي قرباني ڏني هوندي، ان جو اندازو ٻيو ڪو بہ لڳائي نہ ٿو سگهي. هن انهئ بي لوثي ۽ لگن ڪري هزارين مبارڪون لهڻيون. ڪيڏي ڏک جي ڳالھ آهي جو يونيورسٽيون جابر حڪمرانن کي تہ سڏي پي ايڇ. ڊي جون اعزازي ڊگريون ڏين ٿيون، پر سنڌ جي يونيورسٽين کي محمود مغل ۽ محمد هاشم لغاريءَ جهڙن قلمي پورهيتن تي نظر نہ ٿي پئي. جڏهن تہ محمود مغل جو سنڌي فلمن تي ڪتاب ۽ محمد هاشم لغاريءَ جو رئيس غلام محمد ڀرڳڙيءَ تي ڪتاب هر وجه کان پي ايڇ. ڊيءَ جي اعزازي ڊگريءَ لائق آھن.
محمود مغل انهيءَ صورتحال ۾ وڏو مثالي تحقيقي ڪم ڪيو آھي، جڏھن هن موضوع تي مواد ۽ معلومات جي کوٽ هئي. ٻين ٻولين وارن پنهنجي ٻولين تي تہ ڪم ڪيو آھي، پر سندن ڪتابن ۾ سنڌ ٽاڪيز کي اٽي ۾ لوڻ برابر بہ جاء ڪانہ ڏني آھي. محمود مغل هڪ نظر انداز ٿيل موضوع کي امر بڻائي تاريخ جي ورقن ۾ محفوظ ڪري ڇڏيو آھي. ان لاء ھن هزارين کيرون لهڻيون. محمود مغل پنهنجيءَ مڙسءَ سان ۽ پنهنجي ذريعن وسيلن سان تمام وڏو ڪم ڪيو آھي. هو جڏھن هن موضوع تي ڪم ڪري رهيو هو، ڪاش ساڻس رابطو ٿئي ها ۽ مان گل حيات ۾ انهيءَ موضوع تي گڏ ٿيل مواد سندس حوالي ڪريان ها. انگريزن جي دور ۾ “فلمستان“ نالي سنڌيءَ ۾ رسالو نڪرندو هو. گل حيات ڪيترن فلمن جي پوسٽرن کان سواءِ فلمي ۽ ناٽڪي اداڪارن جا فوٽو ۽ زندگيءَ جا احوال بہ گڏ ڪيا آھن. شايد انهيءَ مواد مان ڪي شيون کيس وڻن ها.
سنڌ ٽاڪيز ، محمد مغل جو هڪ دائمي تحقيقي پراجيڪٽ آھي. ههڙو لائق قلم- ڌڻي ئي انهيءَ موضوع سان ڀرپور انصاف ڪري سگهي ٿو. منهنجي کيس گذارش آھي تہ هو اسٽيج ڊرامن ۽ ٽي وي ڊرمن تي بہ ايئن قلم کڻي ۽ ڪم ڪري. ڇو تہ اها ٻئي جي وس جي ڳاله ڪانهي.
آخر ۾ محمود مغل کي هڪ ڳاله ياد ڏياريندو هلان تہ جڏھن هو ايم بي بي ايس ڪندو هئو تہ مان سنڌ يونيورسٽيءَ ۾ پڙھندو هئس. انهيءَ دور ۾ ساڻس ملاقاتون ٿينديون ھيون ۽ اڪثر اسان شام جو ڪرڪيٽ راند کيڏندا ھئاسين ۽ عجيب ڳالھ اھا آھي تہ مان ھميشہ سندس ڪيچ پڪڙيندو ھئس ۽ پاڻ ڪاوڙ مان چوندو ھيو تہ يار ھي تہ ھميشہ منھنجي ڪئچ وٺڻ لاءِ اتي بيٺو آھي
