ممتاز پٺاڻ
(گل حيات جي ميڙي چونڊيءَ مان)
”سنڌ مسلم ادبي سوسائٽي بابت گل حيات ۾ گڏ ڪيل مواد.“
ھر دور ۾ ڪي نہ ڪي اھڙا ماڻھون پيدا ٿيندا آھن جيڪي پنهنجي محبتن ۽ خدمتن جي ڪري وقت ۽ حالتن ۾ نت نئين ڪلچر پيدا ڪرڻ جي ڪوشش ڪندا آھن. اڪثر ڪري ھر نسل ۾ اھڙا جوان پيدا ٿيندا آھن ۽ اھي جڏھن پوڙھا ٿيندا آھن يا ھي جھان ڇڏي ويندا آھن تہ انهن جي جاءِ وري ٻيا جوان اچي والاريندا آھن.
انگريزن جي آخري ٻن اڍائي ڏھاڪن ۾ جي ايم سيد، ميران محمد شاھ، شيخ عبدالمجيد سنڌي، اللہ بخش سومرو، ڊاڪٽر دائود پوٽو، مولانا دين محمد وفائي ۽ ٻيا کوڙ سارا ماڻھون پيدا ٿيا جن اسان جي سياسي، ادبي ۽ سماجي تاريخ کي نوان موڙ ڏنا. جڏھن سنڌ کي ممبئي کي کان الڳ ڪرڻ جي تحريڪ ھلي تہ ڪيترن مسلمان اڳواڻن سنڌ جي ادبي.، سياسي ۽ اسلامي تشخص کي پير پختا ڪرڻ لاءِ وڏي جاکوڙ ڪئي. اڳ ۾ سنڌ اندر غير فرقيوارانہ ادبي تنظيمون بہ ھيون پر ھندن پنهنجي ڏات ۽ ڏاھپ سان نت نوان ڏيئا ٻاريا . ھن صورتحال کي ڏسي ميران محمد شاھ 1931 ۾ حيدرآباد ۾ “سنڌ مسلم ادبي سوسائٽي“ قائم ڪئي. ھي شخص نامور سياستدان، مشھور شاعر ۽ ديني گھراڻي جو فرد ھيو. سنڌ جي ممبئي کان عليحدگي واري تحريڪ ۾ مثالي خدمتون سر انجام ڏنائين، سنڌ اسيمبلي جو اسپيڪر ٿي رھيو،“ مھجور “ جي تخلص سان شاعري ڪندو ھيو ۽ جڏھن “سنڌي ادب جو مرڪزي صلاحڪار بورڊ“ ٺاھيو ھيو تہ بورڊ ٺاھيندڙ تڏھوڪي تعليم جي وزير سائين جي ايم سيد ھن کي ئي انهئ صلاحڪار بورڊ جو چيئر مين مقرر ڪيو ھيو. خان بھادر محمد صديق ميمڻ بہ انهي صلاحڪار بورڊ جو ميمبر ھيو. ٻئي حيدرآباد جا ھئا. ٻنهي کي سنڌ جي “ اسلامي تشخص“ قائم ڪرڻ جو شوق ھيو. حيدرآباد ۾ جڏھن آرين ۽ مسلمانن جا مناظرا ٿيندا ھئا تہ ميران محمد شاھ اھڙن مناظرن جي صدارت ڪندو ھيو. سيد ميران محمد شاھ محمد صديق ميمڻ کي ساڻ کڻي پنجاب جو دورو بہ ڪري آيو تہ جيئن اتي جي ادبي ۽ اسلامي تنظيمن جو مشاھدو ڪري اچن .انهن ٻنهي جي ڪوششن سان “سنڌي مسلم ادبي سوسائٽي“ قائم ٿي جنهن جو صدر سيد ميران محمد شاھ ٿيو ۽ انهي جو سيڪريٽري محمد صديق ميمڻ ٿيو. ھن ادبي سوسائٽيءَ جي پهرين منتظم ڪميٽي 20 ميمبرن تي مشتمل ھئي جن مان ڪي نالا آھن: حڪيم فتح محمد سيوهاڻي، مخدوم غلام حيدر ھالائي، پير غلام مجدد، مولوي عبدالرزاق ميمڻ، عثمان علي انصاري.، علي خان ابڙو، حڪيم شمس الدين احمد، محمد ھاشم مخلص، محمد بخش واصف، غلام سرور قادري، محمد صديق مسافر ۽ خليق مورائي وغيره.
ھئ سوسائٽي ان ڪري قائم ڪئي وئي ھئي تہ:
1. سنڌي عام فھم ٻولي ۾ ديني.اخلاقي ۽ تاريخي ڪتاب شايع ڪرائجن،
2.سنڌ جي مسلمانن جي اقتصادي ۽ معاشرتي زندگي سڌارڻ لاءِ ڪتاب ڇپرايا وڃن،
3. قلم ڌڻين جي ھمٿ افزائي ڪئي وڃي.
سنڌ مسلم ادبي سوسائٽي جا ميمبر ٽن قسمن جا ھوندا ھئا ھڪڙا اھي جيڪي 100 روپيا ڏئي ًلائيف ميمبر“ ٿيندا ھئا، ٻيا اھي جيڪي 5 روپيه سال ۾ چندو ڏيندا ھئا ۽ انهن کي “الف ڪلاس“ ميمبر چيو ويندو ھيو ۽ ٽيون قسم وري “بي ڪلاس “ ميمبرن جو ھوندو ھيو جيڪي سال ۾ فقط 2روپيه چندو ڏيندا ھئا.
ھئ سوسائٽي سالن جا سال سرگرم رھي. ان ڪتاب بہ ڇپرايا مشاعرا بہ ڪرايا ۽ ادبي گڏجاڻيون بہ ڪرايون .سوسائٽي سال ۾ ھڪ دفعو پنهنجي رپورٽ پڻ شايع ڪرائيندي ھئي ۽ شروع کان وٺي 1935 تائين ان جون اھي رپورٽون گل حيات ۾ موجود آھن.
ھن سوسائٽي جيڪي ڪتاب ڇپرايا انهن مان ڪي آھن: “اسان جو پيارو رسول“، اسلامي رسمون، فاتح سنڌ غازي محمد بن قاسم، تاريخ سنڌ، قرآن ۽ نئين روشني، شھيد ڪربلا، دين ۽ دنيا، ھاري جي حڪومت، سيدنا ابوبڪر صديق، ديوان گل ۽ مسدس اٻوجهو وغيره.
ھن سوسائٽي جا جڏھن ساليانا ميڙ ٿيندا ھئا تہ ان موقعي تي نئين سر عھديدارن جون چونڊون پڻ ڪيون وينديون ھيون ۽ مشاعرو پڻ ڪرايو ويندو ھيو. 1935 ۾ جيڪو مشاعرو ٿيو انهي ۾ سنڌ جي نالي وارن 33 شاعرن حصو ورتو جيڪي ڪراچي ، ٽنڊو باگو.ڪنڊيارو، دادو، شڪارپور، نئون شيرو فيروز، ٺل.ميھڙ.، لالو رانوڪ.، ٽکڙ، ٽنڊو قيصر، ٽنڊو سائينداد ۽ ٽنڊي آدم کان ضيا هئا. انهي موقعي تي طرح مصرع ھئي“ ڪوشش ڪري سڌاريو ھن وقت حال پنهنجو.“ سمورن شاعرن جو ڪلام تہ ھتي ڏئي نٿو سگهجي، پر مثال طور حڪيم فتح محمد سيوهاڻيءَ جي شعر مان ھڪ اڌ مثال عرض رکجي ٿو:
ڪر ياد تون اي مسلم جاه و جلال پنهنجو،
ڏيکار تون اي سھڻا حسن و جمال پنهنجو.
ڪر ياد تون اي مسلم پنهنجو اڳيون زمانو،
ڪر ياد پنهنجي عزت اوج و ڪمال پنهنجو.
ڪر ياد پنهنجي در تي سڀ ڪنهن جا سر جهڪيا ٿي،
اقبال ياد ڪر تون سو لاز وال پنهنجو.
مون جتي شخصيتن ۽ واقعن تي لکيو آھي، اتي ڪوشش ڪري ادارن ،تنظيمن ۽ جماعتن کي بہ نظراندز نہ ڪيو آھي. ميران محمد شاھ ۽ سندس سياسي خواه ادبي خدمتن جي حوالي سان ۽ سندس ٺاھيل سنڌ مسلم ادبي سوسائٽي بابت گل حيات ۾ چڱو خاصو مواد موجود آھي. جيڪڏھن ميران محمد شاھ جي لائق ۽ فائق پونئيرن کي خيال اچي يا جيڪڏھن ڪنهن شاگرد جو پي ايڇ ڊي ڪرڻ جو ارادو ھجي تہ گل حيات پنهنجي ميڙي چونڊي کي پنهنجي گوڏن ھيٺان لڪائي نہ رکندو پر ڀرپور سھڪار ڪندو.
