“گل حيات جي ميڙي چونڊيءَ مان“
“سنڌ ڪانگريس پارٽيءَ جو گل حيات ۾ گڏ ڪيل مواد“
ھن موضوع جھڙي مون ھن کان اڳ بہ ھڪ اڌ پوسٽ شيئر ڪئي آھي ليڪن گل حيات انسٽيٽيوٽ ايترو تہ مواد گڏ ڪيو آھي جو ھڪ ھڪ موضوع تي ھڪ کان وڌيڪ پوسٽون لکي سگهجن ٿيون جن ۾ مواد ۽ خيالن جو ورجاءُ نہ ھوندو پر ھر دفعي نئين معلومات ھوندي جيڪا پڙھندڙن ۾ اسان جي شاندار ماضي کي غور سان پڙھڻ جو جذبو پيدا ڪندي.
پاڪستان ٺھڻ کان اڳ سنڌ واضح طور تي ٻن ڪئمپن ۾ ورھائجي چڪي ھئي. مسلمانن جي وڏي انگ مسلم ليگ ڌر ورتي ۽ ھندن وري “ ڪانگريس“ جي ڌر ورتي. ٻنهي پارٽين پنهنجي پنهنجي سياسي حڪمت عملي ھلائي جنهن جي نتيجي ۾ اسان جي ٻوليءَ ، علم ادب ۽ سماج تي گھرا اثر پيا. ھن وقت ڪانگريس جو نالو نشان بہ سنڌ ۾ ڪونهي، پر اسان جي تاريخ جي ورقن ۾ ان جي قيام ۽ ڪارڪردگي واري مواد کي ڪڍي اڇلائي نٿو سگهجي. ان ڪري جڏھن آزادي جي تحريڪ جي تاريخ لکبي تہ سمورين سياسي پارٽين ۽ سمورين سياسي تحريڪن جو مطالعو ڪرڻو پوندو.
اڄ ھن پوسٽ سان گڏ مون جيڪا تصوير ڏني آھي، اھا ڪانگريس ڪاميٽي ٻٽڙا نچڻمل اسٽيشن بالي شاھ طرفان جاري ڪيل وائوچر فارم ۽ ميمبري جي سرٽيفڪيٽ جي فارم جي تصوير آھي. ٻٽڙا سنڌ جو ھڪ ننڍڙو ڳوٺ آھي. انگريزن جي زماني ۾ اھو اڃا بہ ننڍڙو ڳوٺ ھوندو. پر گل حيات اداري ۾ انهي ڳوٺ جي ڪانگريس جي ميمبرن جي جيڪا لسٽ پئي آھي ان۾ ھزار کان مٿي ميمبرن جا تفصيل ڏنل آھن. ھن مثال مان صاف ظاھر ٿئي ٿو تہ مسلم ليگ ۽ ڪانگريس جون شاخون وڏن شھرن کان وٺي ننڍڙن ڳوٺن تائين قائم ٿيل ھيون.
سنڌ جي ھندو سياستدانن ۽ ڪانگريسي اڳواڻن جي سياسي غلطين منجهان سنڌ جي اپر ڪلاس جي مسلم سياستدانن وڏا فائدا ورتا. سيٺ ھرچندراء وشنداس پھريون سياستدان ھيو جنهن سنڌ کي ممبئي کان الڳ ڪرڻ جو آواز اٿاريو اھڙي نموني سان سنڌ ڪانگريس سنڌ ۾ ڪانگريس جي حيثيت انهي وقت “ سنڌ صوبو ڪانگريس “ واري ڪري مڃرائي ورتي جڏھن اڃا سنڌ ممبئي پرڳڻي جو حصو ھئي. انهي عمل پڻ مسلمانن جي ذھن کي ٺاھيو تہ سنڌ کي الڳ صوبائي حيثيت وٺي ڏيڻ ممڪن آھي.
“آل انڊيا ڪانگريس ڪاميٽي“ 1885 ۾ ٺھي ۽ سنڌي ھندو پھرين ڏينهن کان وٺي انهي پارٽي سان لاڳاپيل رھيا ۽ باقاعدگي سان ڪانگريس جي ساليانن اجلاسن ۾ شرڪت ڪرڻ ويندا ھئا. سنڌي ڪانگريسن جي ڪوششن سان 1913 ۾ پھريون دفعو ڪانگريس جو ساليانو اجلاس ڪراچي ۾ ٿيو ۽ پوء بہ ھڪ اجلاس ٿيو. سنڌ وڏا ڪانگريس ليڊر پيدا ڪيا جيڪي گاندھيءَ توڙي سباش چندر بوس جي ڏاڍو ويجهو رھيا. سنڌين آل انڊيا ڪانگريس جي صدارت ۽ جنرل سيڪريٽري شپ بہ ماڻي. ھيءَ پارٽيڀ مسلم ليگ کان وڌيڪ پراڻي سنڌ جي پارٽي ھئي . انهي پارٽي بابت اسان جي ويب سائيٽ تي انگريزي ۽ سنڌي ۾ کوڙ سارو مواد اپ لوڊ ٿيل آھي. انگريزن جي دور ۾ اڪثر ڪري رسالا ۽ گھڻي کان گھڻيون اخبارو ھندن جون ھونديون ھيون. جن ۾ ڪانگريس جو وڏو حصو ھيو. ھن پارٽيءَ سنڌي ۾ وڏي مقدار ۾ “ سياسي ادب“ جو اضافو ڪيو. سنڌي ٻولي ۾ گاندھيءَ، ڪانگريس ۽ ڪانگريسي پرچار بابت گھڻو ڪجه مواد شايع ٿيو. سنڌي ۾ ھن پارٽئ جيڪو سياسي ادب جو اضافو ڪيو، اھو لڳ ڀڳ سمورو گل حيات ۾ موجود آھي.
سنڌي ڪانگريسن اھڙا ڪتاب بہ لکيا جيڪي وقت جي سرڪار ضبط ڪيا مثال طور“ انقلاب زنده آباد“،“ ھندستان آزاد“ ۽ “ نوڪر شاھي برباد“ اھي ٽئي ڪتاب مھراج دوارڪا پرساد شرما جي لکيل ھئا جيڪي ضبط ڪيا ويا ھئا. ڪانگريسي ادب مان جيڪڏھن ڪجه ڪتابن ۽ طويل مقالن جي طويل ترين لسٽ مان ٿورا مثال ھت ڏجن تہ وقتائتي ڳالھ ٿيندي. ٿورا مثال ملاحظہ فرمايو :“منزل گاه ۽ ھندن جو فرض ( ريجهو مل اگناڻي) “ آريه ناري“ ( تاراچند گاجر) “ ھندو ساميواد ڇاآھي؟“ ( گر ڏنو مل) “ ماتا جو سڏ“ ( منگهارام ھوندومل)“ مھاتما سان ڪي ڳالھيون“ ( نارائڻداس ملڪاڻي) “ وير گرجنا“ ( سباش چندر) “ جناح کي جواب“ ( لعلچند آريه) “ سوراج جي لڙائي“( صورت اتم سنگه) “ مھاتما جي جيل جو تجربو“ ( ڪوڙو مل ساھتيه) “ ھندو جاتي جي حالت“ ( گاگن داس چنديمل) “ قوم جي ننڊ“ ( گرڏنو مل) وغيره.
مان ھن کان اڳ ۾ گذارش ڪندو آھيان تہ پاڪستان کان پهريون سنڌ ۾ 45 سياسي پارٽيون ۽ پريشر گروپ ھا .انهن بابت گل حيات ۾ ايترو مواد موجود آھي جو ھڪڙي ھڪڙي پارٽي تي ھڪ کان وڌيڪ ڪتاب لکي سگهجن ٿا. اڄوڪي پوسٽ بہ انهي سلسلي جي ھڪ ڪڙي آھي اسان پنهنجو قومي ۽ تاريخي فرض پورو ڪندا اچئون ٿا باقي ڪم اسڪالرن ۽ ادارن جو آھي تہ اھي انهيءَ مواد ۽ ميڙي چونڊي مان ڪيترو فائدو وٺن ٿا. ( ممتاز پٺاڻ)
