“گل حيات ۾ پريس ڪلپنگس جو خزانو“
گل حيات انسٽيٽيوٽ آگسٽ 1990 ۾ قائم ٿيو ۽ موجوده دور جي علمي، ادبي، سماجي ۽ سياسي مواد ۽ معلومات جي ميڙي چونڊي انهي دور کان وٺي،بلڪه ان کان بہ اڳ واري دور کان وٺي شروع ڪئي سين. ڪتابن جي خريداري کان سواءِ ٻيو ٿڪائيندڙ ڪم اھو رھيو تہ انگريزي،اردو ۽ سنڌي اخبارن منجهان لڳ ڀڳ 200 اھم ٽاپڪس تي مواد ڪڍي پريس ڪلپنگس جا فائيل ٺاھيندا رھيا آھيون. مکيه 200 ٽاپڪس وري سب ٽاپڪس ۾ ورھائي مواد کي تاريخوار رکي فائيل ٺاھيندا آھيون. مثال ڪري وٺو “ اغوا“ ھڪ ٽاپڪ آھي ۽ ان
جون سب ٽاپڪس آھن: 1. اغوائن جا واقعا، 2. ڌاڙيل . 3. اغوا ٿيندڙ ۽ 4. ردعمل ( ڌاڙيلن خلاف ڪاروايون ۽ انهن بابت اخبارن جا اداريا مختلف ماڻھن جا آرٽيڪل ۽ بيان). ھاڻي انهي حساب سان ھڪڙيءَ ٽاپڪ جا چار سب ٽاپڪس ٿيا.فائيل ۾ ھڪ سال جي معلومات ٿيندي آھي. ھن جو مطلب ٿيو تہ “اغوا“ تي ھڪ سال ۾ 4 فائيل ٿيا ۽ اسان جيڪڏھن 10 سالن تائين مواد جي ميڙي چونڊي ڪئي تہ ان جو ھي مطلب ٿيو تہ 10 سالن ۾ انهي ٽاپڪ تي اسان وٽ 40 فائيل موجود آھن.
ساڳئي نموني سان اسان مکيه شخصيتن جو مواد بہ سب ٽاپڪ جي حساب سان الڳ فائيلن ۾ رکندا آھيون. شھيد راڻي بينظير ڀٽو بابت گڏ ڪيل پريس ڪلپنگس جا مکيه سب ٽاپڪس ھن ريت ٿين ٿا: 1. ڀٽي خاندان جو تاريخي پس منظر، 2. شھيد بينظير ڀٽو جو ايم آر ڊي تحريڪ ۾ حصو. 3. شھيد بينظير ڀٽو جو لانگ مارچ ۾ حصو، 4. شھيد بينظير ڀٽي جي اقتدار جو پھريون دور. 5. شھيد بينظير ڀٽو جي اقتدار جو ٻيو دور، 6. شھيد بينظير ڀٽو ۽ مخالف سياسي پارٽيون، 7. شھيد بينظير ڀٽو جون سنڌ جي حوالي سان پاليسيون. بلڪل ائين ٻين مکيه سياستدانن جي باري ۾ ننڍن عنوانن ھيٺ ڪيترا فائيل رکئون ٿا.
مون اھي ٻہ مثال ان ڪري ڏنا تہ جيئن دوستن کي آساني سان سمجهائي سگهان تہ جن 200 موضوعن تي اسان ڪم ڪيون ٿا، اھي جڏھن سب ٽاپڪس ۾ ورھايون ٿا تہ انهن جو تعداد تمام وڌي وڃي ٿو. ھڪ ڳالھہ جيڪا ذھن ۾ رکڻي آھي اھا اسان جي غير جانبداري آھي. اسان اھو نہ ڏسندا آھيون تہ ڪوئي اسان جو دوست آھي يا دشمن. ھن ڪم ڪندي اسان پنهنجي نفرتن ۽ محبتن جي جذبن مان جان ڇڏائي بنھہ غير جانبدار ٿي ڪري مواد ۽ معلومات جي ميڙي چونڊي ڪندا آھيون. تاريخ نويسي جون تقاضائون محنت، وقت ڏوڪڙن ۽ جذبن جون وڏيون قربانيون وٺن ٿيون.
اڄ ھن پوسٽ سان گڏ جيڪا مون تصوير ڏني آھي انهي ۾ ڪن مکيه موضوعن بابت نشاندھي ڪئي وئي آھي. انهن ۾ واقعا بہ اچي وڃن ٿا ۽“ ادار ، تنظيمون ۽ جماعتون“ بہ شامل آھن .پر انهي لسٽ ۾ شخصيتن جا نالا دوستن کي نظر نہ ايندا.لڳ ڀڳ ھزار شخصيتون ھونديون جن بابت اسان وٽ پريس ڪلپنگس تي مشتمل مواد موجود ھوندو سڀ نالا ڏيڻ تہ ناممڪن آھن ۽ انهن ۾ وري تحريڪ آزاديءَ جي ھزار کن سپاھين ۽ اڳواڻن جا نالا بہ آئون ھتي ڳڻائي نٿو سگهان. ڇو تہ انگريزن جي دور جي شخصيتن جا سوانحي خاڪا، ھزار کن آزادي جي سپاھين جي نالن جو وچور ۽ انهن جي دکن دردن جون ڪھاڻيون اسان جي ويب سائيٽ تي موجود آھن. انڪري ھتي آئون فقط پنهنجي دور جي ڪن سياسي شخصيتن جا نالا ڳڻائيندس جن بابت اسان سندن نالي ۾ پريس ڪلپنگس سان فائيل ڀري ڇڏيا آھن. ڪجه نالا ملاحظه فرمايو: سائين جي ايم سيد، محمد ايوب کھڙو، شھيد ذوالفقار علي ڀٽو، شھيد بينظير ڀٽو، نصرت ڀٽو، غلام اسحاق خان، الطاف حسين، بيگم نسيم ولي خان، ضياءُ الحق، نواز شريف، شھباز شريف، يوسف جکراڻي، نثار احمد کھڙو، اجمل خٽڪ، غوث بخش بزنجو، سيد منور حسين، پروفيسر عبدالغفور، ڄام صادق، آصف زرداري، سيد عبداللہ شاھہ، سيد قائم علي شاھ، مظفر شاھ، غوث علي شاھ، مير مرتضا ڀٽو، غنوا ڀٽو، فاروق ستار، شيخ آفتاب، رسول بخش پليجو، ڊاڪٽر خالد محمود، يوسف رضا گيلاني، مير نادر مگسي، پير پاڳارو، مخدوم طالب المولا، مخدوم محمد امين فھيم، مخدوم جميل الزمان، مخدوم سعيد الزمان، اڪبر بگٽي، بشير خان قريشي، عبدالواحد آريسر، ڄام ساقي، مير علي احمد ٽالپر، ڊاڪٽر حميده کھڙو، محمد خان جوڻيجو، ڊاڪٽر قادر مگسي ۽ قاضي حسين احمد وغيره. اھي ٿورا نالا آھن جڏھن اسان پنهنجي دور جي ڪنهن بہ سياسي پارٽي جي ڪنهن مکيه ماڻھو کي نظرانداز نہ ڪيو آھي.
انهن شخصيتن کان سواءِ اسان جي دور ۾ سنڌي قوم پرستن، پيپلز پارٽيءَ ، جماعت اسلامي ۽ آء جي آء وارن مختلف تحريڪون ھلايون جن منجهان پيپلز پارٽي جي ايم آر ڊي تحريڪ وڏي ۽ مشھور رھي. انهن بابت بہ اسان وٽ ڪيترائي فائيل موجود آھن. سنڌ ۾ ڪيتريون ئي قوم پرست پارٽيون آھن ۽ وفاقي سطح تي کوڙ ساريون سياسي پارٽيون آھن. انهن بابت پريس ڪلپنگس بہ گل حيات ۾ موجود آُھن. اوھان ڪنهن پارٽئ جو نالو وٺندا تہ ان بات پريس ڪلپنگس تي مشتمل فائيل گل حيات ۾ ضرور موجود ھوندو.
شخصيتن۽ پارٽين کان سواء اسان متفرق عنوانن ھيٺ ٻين موضوعن تي بہ مواد گڏ ڪيو آھي. جھڙوڪ سنڌي ادبي سنگت، صحافت، مکيه شھرن ۾ دھشت گردي، ڪالا باغ ڊيم، ھيومن رائيٽس، اقليتون، عورت ذات، شاھ لطيف، قلندر شھباز، سچل سرمست، سنڌ جي ورھاڱي بابت سازشون، آدم شماري، ٻار وغيره. ھتي مون ٿورا عنوان ڏنا آھن جڏھن تہ انهن جو تعداد انهن کان بہ ٻيڻو ٽيڻو آھي.
مون اڄوڪي پوسٽ ان ڪري لکي آھي تہ موجوده دور تي ڪم ڪندڙن محققن ۽ ليکڪن کي خبر پوي تہ گل حيات انسٽيٽيوٽ ۾ پريس ڪلپنگس تي مشتمل ڪھڙو مواد پيو آھي تہ جيئن اھي جيڪڏھن چاھن تہ گل حيات جي ھن ميڙي چونڊي مان لاڀ پرائي سگهن.( ممتاز پٺاڻ)
