This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it." data-test-id="message-to">
گل حيات جي گنج مان.
“متعصبي مذھبي لٽريچر“
انگريزن جي اچڻ کان اڳ سنڌ ۾ ھندو مسلم اختلاف ضرور ٿيا،پر اهي ڪنهن بہ ڌر جي سماجي يا مذھبي حڪمت عملي جو نتيجو ڪو نہ ھيا ۽ ڪا نہ ڪا اھڙي صورتحال ڪڍي وئي جيئن مذھبي اختلافن وارا معاملا گڏجي حل ڪجن. جهولي لال جي احوال ۽ تاريخ ۾ ھندن مسلمانن جي تضادن ۽ اختلافن جو پڙاڏو موجود آھي. پر پوءِ جڏھن ٻنهي مذھبن جي ماڻھن کي ساڃھہ آئي تہ انهي جهولي لال ۽ اڏيري لال لاءِ ادب ۽ احترام ھندن توڙي مسلمانن ۾ ھڪ جهڙو رھيو. صدين کان وٺي ھندن ۽ مسلمانن مذھبي متڀيد جي بنياد تي دلين ۽ ڌرتئ کي ڪو نہ ورھايو. پر سنڌ جي سنيھي ۽ ثقافت ۾ انهي فرق کي ميساري ڇڏيو. سسئي ھندو جي ڌيُ ھئي ۽ پنهل مسلمان ھيو.مارئي غير مسلم ھئي ۽ عمر بادشاھ مسلمان ھيو. پر انهن رومانوي داستانن کي ھندن توڙي مسلمانن ھڪ جيترو قبول ڪيو ۽ انهن تي لکيو.
نڀاڳا انگريز آيا تہ انهن “ ويڙھايو ۽ حڪومت ڪيو“ جي پاليسي اختيار ڪئي. ان ڪري جيڪي غير پختي ذھن جا هندو يا مسلمان ھئا، اھي انهي حڪمت عمليءَ جو نشانو ٿيا ۽ سنڌ جي ھندو مسلم لاڳاپن کي خراب ڪرڻ ۾ پنهنجو تنقيد جوڳو ڪردار ادا ڪندا رهيا. پر جيڪي انگريزن جي پاليسي کي سمجهن پيا انهن ھندو مسلم اتحاد کي بچائڻ ۽ قائم رکڻ جي وڏي ڪوشش ڪئي. گل حيات ۾ ڪيترا ڪتاب موجود آھن جيڪي ھندن جا لکيل آھن ۽ انهن ۾ ڪنهن نبي ڪريم صلي اللہ وسلم جي پاڪ حياتي تي لکيو تہ ڪنهن وري اسلام جي تاريخ منجهان واقعا يا ڪردار کڻي لکيو.
سنڌ ۾ آريا سماج مذھبي ڪشيدگي کي ڏاڍي ھوا ڏني. اھي اڪثر ڪري مذھبي مناظرا ڪرائيندا ھئا جن ۾ مسلمان عالمن کي مجبور ٿي اسلام تي لڳايل الزامن جا جواب ڏيڻا پوندا ھئا. حيدر آباد ۾ ھڪ وڏو مناظرو ٿيو جنهن جي صدارت سيد ميران محمد شاھ ڪئي. لاڙڪاڻي ۾ اھڙا مناظرا ٿيا جن مان ڪيترن جي صدارت پير مٺل راشدي ڪئي. اھڙي ريت ڪراچي ۾ بہ ڪيترائي مناظرا ٿيا.
1927 ۾ نٿو رام نالي ھڪ ھندوءَ ڪتاب ترجمو ڪيو ۽ ڇپرايو جنهن ۾ بني ڪريم صلي اللہ وسلم جي شان ۾ گستاخي ڪئي وئي ھئي.اھو ڪتاب اصل ۾ پنجاب ۾ لکيو ۽ ڇپيو ويو ھيو. نٿو رام تي ڪيس ھلندي عبدالقيوم نالي ھڪ مسلمان کيس اڦٽ ماري وڌو، جنهن سنڌي سماج ،صحافت ۽ ھندو مسلم لاڳاپن کي پنهنجي لپيٽ ۾ آڻي ڇڏيو.مير پور خاص مان“ مير پور خاص گزيٽ“ نالي ھڪ ھفتي وار اخبار نڪرندي ھئي جنهن ۾ اسلام خلاف گھڻا مضمون ڇپبا ھئا.انهي اخبار ۽ ٻين اخبارن ۾ اسلام خلاف لکيل مضمون ۽ اٿاريل سوالن جا جواب مولانا دين محمد وفائي پنهنجي ماھوار رسالي “توحيد“ ۾ ڏيندو ھيو.
مون اڄ جنهن ڪتاب جي اندرين صفحي جي تصوير ڏني آھي اھو “فتح محمدي“ جي عنوان سان حڪيم فتح محمد سيوهاڻئ جو لکيل آھي ۽ جيڪو 102 صفحن تي مشتمل آھي. انهي ۾ حڪيم فتح محمد سيوهاڻيءَ آرين طرفان لڳايل اسلام خلاف 31 الزامن جا جواب ڏنا آھن. ھي ڪتاب نھايت جامع آھي ۽ انهي ڪتاب جو جواب آھي جيڪو حيدرآباد جي ڪنهن آريا سماجيءَ لکيو ھيو.
سنڌ ۾ انگريزن جي زماني ۾ کوڙ سارو متعصبي مذھبي مواد مضونن توڙي ڪتابن جي صورت ۾ شايع ٿيو . انهي مان ڳچ مواد گل حيات اداري ۾ موجود آھي.ھي مواد ھندو مسلمانن جي شديد اختلافن جو پڙاڏو آھي، جنهن جي نتيجي ۾ سنڌ جي اتحاد کي ڪاري ضرب لڳي.(ممتاز پٺاڻ)
