“ اسيمبلين ۾ اسان جي تاريخ جو خزانو“
اسان جي تاريخ جا خزانا مختلف ھنڌن تي ٽڙيا پکڙيا پيا آھن ۽ جڏھن مان ھي پوسٽون لکندو آھيان تہ منهنجو مقصد ھيءُ ھوندو آھي تہ ھڪ طرف گل حيات اداري جي ميڙي چونڊي بابت دوستن کي ٻڌائيندو ھلان ۽ ٻئي طرف موقعي ۽ مهل جي حساب سان محققن کي اھو گوش گذار بہ ڪندو ھلان تہ سنڌ جي تاريخ جا مآخذ ڪٿي ڪٿي موجود آھن. ڇو تہ انهي ڄاڻ نہ ھجڻ جي ڪري اسان معلومات جي گھڻن خزانن مان فائدو نہ ٿا وٺي سگھون.اھڙن خزانن مان وڏو،اھم ۽ مستند خزانو اسيمبلين جي رڪارڊ ۾ موجود آھي.
سنڌ جي ممبئي کان عليحدگي کان اڳ سنڌ جا ڪي ماڻھون “ انڊين ليجسليٽو ڪائونسل“ ۽ “ممبئي ليجسليٽو ڪائونسل“ جا ميمبر ھيا.انڊين ليجسليٽو ڪائونسل جھڙوڪ مرڪزي اسيمبلي ھئي ۽ ممبئي ليجسليٽو ڪائونسل وري صوبائي اسيمبلي وانگر ھئي. انهن ڪائونسلن ۾ سنڌي ماڻھن جيڪو پارليامينٽري رول ادا ڪيو يا اتي جيڪو سنڌ بابت قانون سازي ٿي اھو رڪارڊ اسان وٽ سنڌ ۾ موجود ڪونهي پر انڊيا ۾ ضرور آھي.ڪيڏو نہ ڀلو ٿئي جو سنڌ اسيمبلي اھو سمورو مواد اتان گھرائي پنهنجي لائبريري ۾ رکي تہ جيئن سنڌ جي تاريخ تي تحقيق ڪندڙن کي اھو وڏو خزانو ملي وڃي. سنڌ اسيمبلي کي اھو مواد ھن ڪري حاصل ڪرڻ گهرجي ڇو تہ خود سنڌ اسيمبلي مٿي ذڪر ڪيل ڪائونسلن جو ھڪ تسلسل آھي. ان ڪري جڏھن ڪو سنڌ جي قانون سازي ۾ ڪردار تي ڪم ڪندو تہ ان کي جامع ۽ مڪمل بڻائڻ ۾ ممبئي ليجسليٽو ڪائونسل ۽ انڊين ليجسليٽو ڪائونسل کي نظرانداز نہ ڪرڻو پوندو.
انهن اسيمبلين جي ڪاروائين جو تت انهي دور جي مشھور ڪرانيڪل “ انڊين اينيوئل رجسٽر“ ۾ بہ ڏنو ويندو ھيو.ھي ڪرانيڪل سال ۾ 2 دفعا نڪرندو ھو ۽ ان جو ھڪ جلد چئن پنجن سو صفحن کان مٿي ھوندو ھو. اھو ڪرانيڪل ھاڻي سنڌ جي ڪن اھم لائبريرين ۾ موجود آھي.بابا سائين جڏھن ڪيڊٽ ڪاليج لاڙڪاڻي جو وائيس پرنسپال ھيو تہ پرنسپال کي چئي اھو ڪرانيڪل ڪيڊٽ ڪاليج لاڙڪاڻي جي لائبريري لاءِ خريد ڪرايو ھئو.
انهي ڪرانيڪل ۾ سنڌ اسيمبلي جون ڪاروايون بہ پڻ ڇپبيون ھيون اڄ ھن پوسٽ ۾ جيڪا تصوير ڏني اٿم اھا “ انڊين اينيوئل رجسٽر “ مان ورتي وئي آھي جيڪو گل حيات ۾ موجود آھي.
انگريزن جي دور کان وٺي ماضي قريب تائين سنڌ اسيمبلي ۾ جيڪي ائڪٽ پاس ٿيا اھي سرڪار ڇپرائيندي ھئي،اھڙي ريت سنڌ اسيمبليءَ جون ڊبيٽس بہ ڪتابي صورت ۾ ڇپبيون ھيون جيڪي عام وڪري لاءِ بہ ھونديون ھيون ۽ اسيمبلي جي ميمبرن کي بہ مفت ۾ فراھم ڪيون وينديون ھيون .ھن جو مطلب اھو بہ وٺڻ گهرجي تہ اسيمبلي ڪارواين بابت خزانو انهن وٽ بہ آھي جيڪي اسيمبلي ميمبر ٿي رهيا آھن.
اسيمبلين ۾ فقط ائڪٽ پاس نہ ٿيندا آھن پر انهن ۾ سوين ڳالھيون بحث ھيٺ اينديون آھن ۽ خاص طور تي ميمبرن طرفان پڇيل سوال ۽ حڪومت طرفان ڏنل جواب جھڙوڪ زندگي جي ھر شعبي تي ڄاڻ جي کاڻ ٿيندا آھن. اسيمبلي ڊبيٽس ۾ ڏنل ۽ ڇپيل مواد ٻين کوڙ سارن طريقن سان ٻيھر ڇپرائي سگهجي ٿو.مثال طور ھر ھڪ ميمبر جون انفرادي پارليامينٽري خدمتون، پڇيل سوال ۽ انهن جا جواب، تحريڪن تي ٿيل بحث مباحثا وغيره وغيره.
گل حيات ۾ ٽنهي اسيمبلين مطلب انڊين ليجسليٽو ڪائونسل، بامبي ليجسليٽو ڪائونسل ۽ سنڌ اسيمبلئ جو کوڙ سارو مواد موجود آھي.مثال طور ممبئي ليجسليٽو ڪائونسل ۾ سکر بئراج ٺاھڻ بابت جيڪي ڊبيٽس ٿيون اھي اسان وٽ موجود آھن. 1943 ۾ سائين جي ايم سيد جي ڪوششن سان سنڌ اسيمبلي جيڪو پاڪستان ۾ شامل ٿيڻ جو ٺھراءُ منظور ڪيو اھا سموري ڪاروائي ۽ اھڙي ريت 1954 ۾ سنڌ اسيمبليءَ جيڪو ون يونٽ جي حق ۾ ٺھراءُ پاس ڪيو اھا مڪمل ڪاروائي گل حيات ۾ موجود آھي. اسيمبلين جي انهي ۽ اھڙي مواد جا ھزارين صفحا اسان وٽ موجود آھن جنهن تي محقق تحقيقي ڪم ڪري سگهن ٿا.آھي ڪو اھڙو سنڌ- دوست محقق جيڪو گل حيات ۾ گڏ ٿيل اھڙي اھم خزاني مان فائدو وٺي؟ اسان غير مشروط طور تي خدمت ۽ مدد ڪرڻ لاءِ حاضر آھيون.ڇڏيو تہ اسان مواد ۽ معلومات جي ميڙي چونڊي ڪيون ۽ محقق اڳتي قدم کڻي انهيءَ ميڙي چونڊي جي آڌار تي سنڌ جي تاريخ جا نت نوان زاويا نروار ڪن. (ممتاز پٺاڻ)
