(تو بن جاني! هيءَ جهان)
”جي سوچين لوچين، تون سماج لاءِ“
ڊاڪٽر در محمد پٺاڻ
ٻهراڙيءَ ۾ رهڻ وارن ڏهاڙن ۾ پاڙي ۽ ڳوٺ جي بجليءَ، پاڙيءَ، امن امان ۽ ٻين مسئلن ۾ منجهي پئبو هو ته يار دوست ميڙي ڪا سماجي تنظيم جوڙي وٺبي هئي. ”اچو سورن واريون، ڪيون سور پچار“ مصداق ٻوڙو ٻڌي آچار ڪبو هو. پوءِ ڪٿي لٺ ته ڪٿي ڄٺ ڏيکاري، ڪٿي هٿ ٻڌي ۽ ڪٿي ڪاوڙ ۾ ڦوڪجي ڳوٺ ۽ پاڙي جا مسئلا حل ڪرائبا هئا. ان وقت اهو ئي سوچبو هو ته سماجي تنظيمون ائين ئي ٿينديون آهن ۽ ان لاءِ ئي ٺاهبيون آهن. پر جڏهن ٻهراڙيون ڇڏي وڏن شهرن ۾ اچڻ ٿيو ۽ وڏن وڏن هوٽلن ۾، بلڪه فائيو اسٽار هوٽلن ۾ سماجي تنظيمن جي گڏجاڻين ۽ سيمينارن ڏسڻ جو موقعو مليو ته خبر پئي ته هيءُ ڪو جهان ئي ٻيو آهي. ٻهراڙيءَ ۾ ٻهراڙيءَ وارين سماجي تنظيمن جو رنگ ۽ ڍنگ ئي پنهنجو آهي ۽ هتي وڏن شهرن ۾ ڳالهه ئي اور آهي. هتي همراهن جي ايجنڊا الڳ، مسئلا نرالا ۽ انداز ئي شاهاڻا.
انقلاب پسند ماڻهن جو خيال آهي ته سماجي تنظيمون ڪرندڙ ديوارن کي ٽيڪي ڏيڻ جو ڪم ڪنديون آهن ۽ ان ڪري انقلاب يا تبديليءَ جي راهه ۾ وڏي رڪاوٽ ثابت ٿينديون آهن. ڇو ته ماڻهو سهارن ۽ آسرن جي آڌار تي تبديليءَ جي اهميت ۽ ضرورت کي ياد نه ڪندا آهن. ان ڪري ڪي انقلاب پسند چاهيندا آهن ته حالتن کي ابتر ٿيڻ ڏيو ۽ ماڻهن کي بيساکي ڏيڻ بدران پنهنجي سوچن ۽ لوچن جي پيرن تي بيهڻ سيکاريو.
هي نظريو اسان جي سماجي صورتحال ۾ عوام کي انقلاب جي ويجهي آڻڻ بدران، ان کان پري ڪندو رهيو آهي. ڇو ته جڏهن سرڪاري نوڪري وٺڻ، بدلي ڪرائڻ ۽ مفت ۾ سهولتن وٺڻ جي هير ۽ عادت ماڻهن جي زندگيءَ جي ايجنڊا بڻجي وڃي ته پوءِ ماڻهو ڪنهن نه ڪنهن هلنديءَ پڄندي واري جو وڃي پاسو وٺن ٿا ۽ اتي ڪو نه ڪو اقتدار ۽ اختيار وارو پير سندن پڄائي وٺي ٿو. پوءِ ماڻهون جو نظرين، قدرن ۽ تبديلين سان ڇا وڃي ۽ ڇو وڃي؟
اڄ جي حالتن ۾ اهو سياستدان مقبول ۽ عوامي بڻجي وڃي ٿو، جيڪو سڌيءَ ۽ اڻ سڌيءَ طرح، صحيح ۽ غلط طريقي سان ماڻهن جي انهيءَ ايجنڊا ۾ سندن مدد ڪري ٿو، جيڪا پاڻ مٿي ذڪر ڪري چڪا آهيون. اهو ئي سبب آهي جو ماڻهو قوم پرستن ۽ هٿين خالي سياستدانن جي منطقي، اصولي ۽ صحيح ڳالهين تي به توجهه نه ٿا ڏين ۽ هر دفعي انهن بدران ڪنهن نه ڪنهن سبز باغ ڏيکاريندڙ يا ڪنهن حد تائين مدد ڪندڙ کي چونڊن ۾ ووٽ ڏئي ڪامياب ڪن ٿا. جيڪڏهن انهيءَ صورتحال ۾ قوم پرستن ۽ هٿين خالي پرخلوص سياسي اڳواڻن ماڻهن جي سماجي ڪمن ۽ خدمتن کي پنهنجي سياسي حڪمت عمليءَ ۾ جاءِ نه ڏني ته ايوانن ۽ ڪائونسلن ۾ کين جاءِ نه ملي سگهندي. سو صورتحال ۽ زميني حقيقتون اهي آهن ته ”سماجي خدمتن“ جي اهميت ۽ ضرورت کي نظرانداز نه ٿو ڪري سگهجي.
”سماجي خدمتن“ واري شعبي کي نظرانداز ڪرڻ مان منفي ۽ خطرناڪ نتيجا هي نڪتا آهن ته اسان جي ڪيترين سماجي تنظيمن کي بين الاقوامي سياست ۽ مفادن جي تناظر ۾ ”چريئي کي ڳڙ چٽائي ڪلهي تي ڪاٺ رکڻ“ واري حڪمت عملي جڙي پئي آهي. ڪن سماجي تنظيمن کي امداد يا پراجيڪٽس جي نالي ۾ ناڻي جا جهول ته ڀري ڏنا وڃن ٿا، پر ان جي موٽ ۾ نقصان گهڻو ڏنو وڃي ٿو. پراجيڪٽس ٺاهڻ وقت پروفائيل ٺاهڻ جي نالي ۾ سنڌ جي جاگرافيائي، سماجي، تاريخي ۽ سياسي تاريخ ۽ صورتحال بابت قيمتي معلومات مفت ۾ غير ملڪي ڊونر ايجنسين کي ملي وڃي ٿي. جيڪا اهي وڏي جاسوسي نظام جي ڄار وڇائڻ ۽ ڏوڪڙ خرچ ڪرڻ کانپوءِ به وٺي نه ٿيون سگهن. ٻي ڳالهه اها آهي ته پراجيڪٽس اهڙا ٺهرايا وڃن ٿا، جن مان فائدو عوام بدران انهن کي ٿئي ٿو. مثال اوزون جا تهه اهي ڦاڙڻ پر وڻ اسان لڳايون. ٽين ڳالهه اها آهي ته ڀلي ڪرپشن نه چئون، پر اهڙو ڪلچر پيدا ٿئي ٿو، جنهن ۾ محلن ۾ ويهي غريبن جي دکن دردن لاءِ سوچيو وڃي ٿو. جن گڏجاڻين، ڪانفرسن ۽ مذاڪرن ۾ عوام جي شرڪت ئي ڪا نه آهي. اهڙين ڪانفرنسن ۾ فيصلا ڪري، ڪتاب جوڙي عوام کي چيو وڃي ٿو ته هاڻي هن ڪتاب يا ڪلمي تي ايمان آڻيو. ان ڪري سنڌ ۾ جيڪي به سماجي تنظيمون بي حسيءَ سان سماجي خدمتون سرانجام ڏئي رهيون آهن، انهن کي وقت بوقت ڪارڪردگيءَ جون رپورٽون ڇپرائي عوام جي عدالت آڏو پيش ڪرڻ گهرجن، ۽ مجموعي طور تي سمورين سياسي تنظيمن کي نظرانداز ڪرڻ بدران انهن جي ڪارڪردگيءَ، ايجنڊا ۽ مالي آمدني ۽ روانگيءَ تي نظر رکڻ به ضروري آهي.
