1 جنوري 1921ع

ڪراچيءَ جي عيد گاهه ميدان ۾ قاضي عبدالرحمان ايڊيٽر ”الوحيد“ جي گرفتاري تي غصي جي اظهار ڪرڻ لاءِ مسلمانن جو هڪ جلسو ٿيو، جنهن ۾ چار هزار کن ماڻهو شريڪ ٿيا، سڀ کان پهريون شاعرن پنهنجي شعر ذريعي ايڊيٽر جي قومي خدمتن کي ساراهيو، ان کان پوءِ شيخ عبدالعزيز جي پيش ڪيل ٺهراءَ کي مهال پاس ڪري، ان ذريعي ايڊيٽر کي مبارڪباد ڏني وئي، هن موقعي تي شيخ عبدالمجيد سنڌي ۽ سيٺ حاجي عبدالله هارون به حاضرين کي خطاب ڪيو.

4 جنوري 1921ع

”الوحيد“ اخبار جي ايڊيٽر تي سرڪار خلاف لکڻ تي انڊين پينل ڪوڊ 153 ۽ 124-A هيٺ، ڪراچيءَ جي سٽي ماجسٽريٽ جي ڪورٽ ۾ ڪيس هليو.

5 جنوري 1921ع

سنڌ خلافت ڪاميٽيءَ ”خلافت ۽ سمرنا فند“ لاءِ چندو گڏ ڪرڻ شروع ڪيو ته خلافت ڪاميٽي جي مبلغ مولوي محمد جي معرفت ضلعي لاڙڪاڻي مان حاجي چڱل (3 رپيا)، اوستي عرض محمد (1 رپيو)، اوستي الهڏني (1 رپيو) ۽ غلام رسول شاهه (1 رپيو) چندو ڏنو.

15 جنوري 1921ع

ڪراچيءَ جي ”ڊي جي سنڌ ڪاليج“ جي ڊيبٽنگ سوسائٽي طرفان ليڪچر جو اهتمام ڪيو ويو، ايم ايس شهاڻيءَ ”خيال ۽ آدرش“ جي موضوع تي ليڪچر ڏنو

15 جنوري 1921ع

رئيس المهاجرين جان محمد جوڻيجو ڪابل ڏانهن وڃڻ جي ارادي سان پشاور روانو ٿيو.

22 جنوري 1921ع

ڪراچيءَ جي ”ڊي جي سنڌ ڪاليج“ جي ڊبيٽنگ سوسائٽي پاران ليڪچر جو بندوبست ڪيو ويو، پي ايس شهاڻيءَ ”ٽئگور جي شاعري“ تي ليڪچر ڏنو

27 جنوري 1921ع

ڪراچيءَ جي ”ڊي جي سنڌ ڪاليج“ جي ڊبيٽنگ سوسائٽي طرفان ليڪچر جو اهتمام ڪيو ويو، ڊبليو يو نڪولس ”راندين جو ڪردار تي اثر“ جي موضوع تي ليڪچر ڏنو

28 جنوري 1921ع

ايڇ ڊي گرلس هاءِ اسڪول ڪراچيءَ ۾ عورتن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ ”هندي استري منڊل“ ٺاهڻ جو فيصلو ڪيو ويو، 80 عورتن ۽ ڇوڪرين جي هن ميڙ جي صدارت مس رڪي شهاڻي ڪئي، جڏهن ته مس ديوي ٻائي اسٽيج سيڪريٽريءَ جا فرائض بجا آندا.

گڏجاڻيءَ ۾ فيصلو ڪيو ويو ته ”هندي استري منڊل“ عورتن جي طبعي اخلاقي ۽ ذهني سڌاري لاءِ پاڻ پتوڙيندي ۽ ان کان سواءِ بيمار خواهه غريب عورتن جي ساهتا ڪندي، ياد رهي ته هن کان اڳ ”عورتن جي هندستاني تنظيم“ (Women’s Indian Association) نالي تنظيم ڪم ڪندي هئي، اڄوڪي ڏينهن تي ان جا اغراض و مقاصد ۽ نالو مٽايو ويو.

31 جنوري 1921ع

سکر مان ”سوراج“ نالي روزانه اخبار جاري ٿي، جنهن جو ايڊيٽر چوئٿرام وليڇا هو، کائنس پوءِ پوڄراج اجواڻي اخبار جو ايڊيٽر ٿيو، هيءَ اخبار جهڙوڪ ڪانگريس پارٽيءَ جو آرگن هئي.

2 فيبروري 1921ع

”الوحيد“ اخبار جي ايڊيٽر تي فرنگي سرڪار خلاف لکڻ تي ”پريس ايڪٽ آف 1910“ هيٺ سٽي ماجسٽريٽ ڪراچيءَ جي ڪورٽ ۾ ڪيس هليو.

26 ۽ 27 فيبروري 1921ع

”سنڌ پراونشل خلافت ڪاميٽي“ جي جنرل ميٽنگ لاڙڪاڻي ۾ ٿي، جنهن ۾ ڪاميٽيءَ جي رولن ۾ ڦيرگهير ڪرڻ، سنڌ پراونشل خلافت ڪانفرنس لاءِ تاريخ ۽ هنڌ مقرر ڪرڻ، غير فعال عهديدارن جي جاءِ تي نوان عهديدار چونڊڻ، هاءِ اسڪولن ۽ ملان اسڪولن کي خلافت ڪاميٽيءَ طرفان مالي امداد ڪرڻ ۽ ٻين ڪيترن اهم مسئلن تي غور ويچار ڪيو ويو.

4 مارچ 1921ع

سنڌ خلافت ڪاميٽيءَ ”خلافت ۽ سمرنا فنڊ“ لاءِ چندو گڏ ڪرڻ شروع ڪيو ته لاڙڪاڻي ضلعي مان مولوي محمد مبلغ خلافت معرفت (100 رپيا)، نجات ۽ ٻيا باقراڻي (6 رپيا 10 آنا)، نبي بخش ۽ ٻيا، ڳيريلو (2 رپيا 2 آنا ۽ 3 پايون)، حاجي عبدالڪريم مگسي (2 رپيا)، گلشير ۽ ٻيا وڳڻ (2 رپيا 2 آنا)، محمد عرس ۽ ٻيا ڳوٺ ٿرڙي هاشم (2 رپيا 2 آنا)، رئيس چانڊو خان (17 رپيا)، در محمد ڳيريلو (3 رپيا)، مولوي عبدالرحمان (ساڍا 7 رپيا) مبلغ مولوي محمد معرفت (10 رپيا 15 آنا 3 پايون)، ميان وريام ۽ پير بخش (ساڍا چار رپيا)، محمد حسن ۽ ٻيا (6 رپيا آنڪ) غلام محمد (7 رپيا) ۽ حاجي غلام رسول (4 رپيا 11 آنا)

30 مارچ 1921ع

سوامي هرنامداس ”اداسين“ جي يادگيري ۾، سکر مان سوامي امرداس ٻائي جي ايڊيٽري ۾ هفتيوار ”ڌرم وير“ اخبار جاري ٿي، پهريان چار سال هي اخبار ديوناگري گرمکي، انگريزي ۾ سنڌي ۾ ڇپبي هئي، پوءِ فقط سنڌيءَ ۾ شايع ٿي، البته 1927ع ۾ وري ان ۾ انگريزي زبان کي به داخل ڪيو ويو، هن اخبار مسلمانن ۽ سکن خلاف گهڻو لکيو.

20 اپريل 1921ع

لاڙڪاڻي ۾ سنڌ جي پنجاهه زميندارن جي ڪانفرنس ٿي، جنهن جي صدارت رئيس غلام محمد ڀرڳڙي ڪئي، هن موقعي تي ”سنڌ زميندارس ايسوسئيشن“ ٺاهي وئي، هن ڪانفرنس ۾ شرڪت ڪندڙن مان فتح محمد خان، خان صاحب شاهنواز خان، در محمد خان، ڄام ايف ڪي ڀمڀو خان، ماڌو داس سکر وارو، جان محمد جوڻيجي، سرائي شاهه محمد لاهوري، علي گوهر خان ڀٽي، ڌڻي بخش جتوئي، چوهڙ مل لاڙڪاڻه واسي، ديوان همت سنگ ۽ مٿراداس حيدرآبادي جا نالا ذڪر لائق آهن، رئيس ڀرڳڙي کي صدر ۽ مٿراداس کي سيڪريٽري چونڊيو ويو.

21 مئي 1921ع

ارجن ڊي ڀارواڻي حيدرآباد سنڌ ۾ ڄائو، ورهاڱي کان پوءِ لڏي وڃي بمبئي ۾ ويٺو، هن اتي ڌرمي ارب تي ڪجهه ڪتاب لکيا آهن.

5 جون 1921ع

سنڌ خلافت ڪاميٽيءَ ”خلافت ۽ سمرنا فنڊ“ جمع ڪرڻ شروع ڪيو ته لاڙڪاڻي ضلعي جي ماڻهن به چندي ڏيڻ ۾ پاڻ ملهايو، مبلغ مولوي محمد معرفت (152 رپيا)، ميان عبدالله (3 رپيا)، عبدالقادر (1 رپيا)، مولوي محمود (2 رپيا)، علي محمد گهوگهارو (3 رپيا 12 آنا) ۽ مولوي دين محمد باقراڻي (23 رپيا)، جمع ڪرايا، جڏهن ته جولاءِ مهيني ۾ جيڪب آباد خلافت ڪاميٽيءَ جي مبلغ مولوي عطا الاهي معرفت ڏوڪريءَ جي محمد صديق يعقوب (16 رپيا) فنڊ ۾ ڏنا.

8 جولاءِ 1921ع

ڪراچيءَ جي خالقڏني هال ۾ ”آل انڊيا خلافت ڪانفرنس“ ٿي، جنهن ۾ حڪومت خلاف ”عدم تعاون جي تحريڪ“ هلائڻ جي فيصلو ڪيو ويو، هن ڪانفرنس ۾ جوشيلن تقريرن ڪرڻ ۽ شرڪت ڪرڻ تي علي برادران ۽ سنڌ جي ڪيترن خلافتي اڳواڻن کي گرفتار ڪري مٿن بغاوت جا ڪيس هلايا ويا.

8، 9 ۽ 10 جولاءِ 1921ع

ڪراچيءَ ۾ مولانا محمد علي جي صدارت هيٺ آل انڊيا خلافت ڪانفرنس ٿي، جنهن ۾ حڪومت خلاف سخت ٺهراءُ بحال ڪيا ويا، انهيءَ ڪانفرنس جي نتيجي ۾ سنڌ خواهه هنڌ جي نامور خلافتي اڳواڻن تي بغاوت جو ڪيس هليو هو.

15 جولاءِ 1921ع

ڪراچي ڪانگريس ڪاميٽي پنهنجي گڏجاڻيءَ ۾ ٺهراءُ پاس ڪري سنڌي واپارين کي اپيل ڪئي ته اهي ٻاهرين ملڪن ۾ ٺهيل ڪپڙي جي درآمد بند ڪن.

17 جولاءِ 1921ع

ڄيٺانند ڀوڄراج پنجابي ”راشٽروادي“، حيدرآباد ۾ ڄائو، پر جڏهن هندستان جو ورهاڱو ٿيو ته پنهنجي مرضيءَ مطابق وطن جا وڻ ڇڏي وڃي حيدرآباد دکن ۾ رهيو، پاڻ جڏهن سنڌ ۾ هئو، تڏهن ئي ادبي ۽ صحافتي دنيا ۾ پاڻ مڃرائي چڪو هئو، هن ساڳئي ريت کي اتي به وڃي نڀايو.

18 جولاءِ 1921ع

قمبر ۾ نواب غيبي خان چانڊئي جي ڪوششن سان ”امن سڀا“ قائم ٿي ته جيئن ”خلافت تحريڪ“ جي انگريز دشمن روين ۽ عملن جو ٽوڙ پيش ڪري سگهجي ۽ عوام کي حڪومت خلاف ٿي بيهڻ کان روڪي سگهجي، هن نئين جوڙيل سرڪار دوست تنظيم جو رئيس قائم خان شيخ کي صدر ۽ مکي گوبند رام کي نائب صدر مقرر ڪيو ويو.

7 آگسٽ 1921ع

سرائي سبز علي خان جي ڪوششن سان نصيرآباد ۾ سرڪار وفادار تنظيم ”امن سڀا“ قائم ٿي، جنهن جو صدر کيس ئي چونڊيو ويو، جڏهن ته سيٺ نارو مل کي نائب بڻايو ويو، صدر ۽ وڏيري محمد صديق وڳڻ جيڪوششن سان ڪجهه جلسا پڻ ٿيا، جن ۾ شهنشاهه سان وفاداريءَ جا واعدا وعيد ڪيا ويا ۽ خلافت تحريڪ کي ٻنجي ڏيڻ جو عزم ڏيکاريو ويو.

26 آگسٽ 1921ع

عالي جاهه علي ڏنا علي محمد کي سرڪار طرفان ”خانصاحب“ جي لقب ملڻ تي سندس مان ۾ ڪراچيءَ جي ”خوجا اسماعيليه ڪائونسل“ دعوت جو اهتمام ڪيو، ڪائونسلجي صدر عاليجاهه بنده علي جي ڪوشش سان منعقد ڪيل هن تقريب جي صدارت خانبهادر ايس جي حاجي (S.G.Haji) ڪئي.

انهيءَ موقعي تي ڪائونسل جي صدر تقريب جي صدر لقب ماڻيندڙ ۽ سيٺ سبز علي رمز علي تقريرون ڪيون، جن ۾ هنن خلافت ڪاميٽي طرفان هلايل عدم تعاون تحريڪ جي مذمت ۽ مخالفت ڪئي ۽ فرنگي سرڪار سان پنهنجي وفاداري جو عزم ڏيکاريو.

2 سيپٽمبر 1921ع

پنهنجي اخبار ”هندو“ ۾ سرڪار خلاف مضمون لکڻ تي ايڊيٽر وشنونئنارام شرما کي گرفتار ڪيو ويو، اڳتي هلي I.P.C جي قلم 124 هيٺ کيس ٻن سالن جي ٽيپ ڏني وئي.

3 سيپٽمبر 1921ع

ڪجهه ڏينهن اڳ قائم ڪيل گجراتي لٽرري سوسائٽي جي پهرين گڏجاڻي ٿي، ان موقعي تي ڊيجي ڪاليج جي پروفيسر تري ديو ”گجراجي ارب“ جي ابتدا، ارتقا ۽ اهميت تي ليڪچر ڏنو.

7 سيپٽمبر 1921ع

شاهنواز خان جي صدارت ۾ رتيديري ۾ حڪومت وفادار ۽ خلافت دشمن تنظيم ”امن سڀا“ قائم ڪئيو ئي، راءِ بهادر مولچند کي نائب صدر، ديوان پوڄراج کي سيڪريٽري ۽ هرداسمل کي خزانچي بڻايو ويو، 40 ماڻهن تي مشتمل هڪ ڪاميٽي جوڙي ته جيئن عوام کي خلافت تحريڪ جي نقصانن کان آگاهه ڪن ۽ رعيت کي برطانوي تاج، تخت ۽ حڪومت جو پرخلوص وفادار بڻايو وڃي.

8 سيپٽمبر 1921ع

سنڌ خلافت ڪاميٽيءَ طرفان هلايل چندي مهم ۾ حصو وٺندي ضلعي خلافت ڪاميٽي لاڙڪاڻي 30رپيا صوبائي خلافت ڪاميٽي حوالي ڪيا.

8 سيپٽمبر 1921ع

ماستر غلام حسين چاڪياڻي ”خلافت ڪاميٽي“ کي چندي طور 50 رپيا ڏنا

18 سيپٽمبر 1921ع

ڪراچيءَ ۾ قائم ٿيل اسرائيلن جي تنظيم ”ازرائيلٽي يونين“ ڪراچيءَ ۾ ”ناٿن ابرهام هال“ ٺهرايو، ان وقت انهيءَ تنظيم جو صدر ابرهام رينبن هئو، اڄوڪي ڏينهن تي انهيءَ هال جو افتتاح ٿيو ۽ ان موقعي تي هڪ ڊرامو به اسٽيج ڪرايو ويو.

23 سيپٽمبر 1921ع

هند اسيمبليءَ ۾ ”سکر بئراج“ جي تعمير بابت ٺهراءُ پيش ڪيو ويو جنهن جي پاس ٿيڻ کان پوءِ ان جي تعمير جو آغاز ٿيو، ”هند اسيمبلي“ ۽ بمبئي ڪائونسل ۾ ”سکر بئراج“ بابت اجلاس ڪاروايون ”گل حيات“ ۾ محفوظ آهن.

11 نومبر 1921ع

علي احمد بروهي جي ولادت ٿي، سڄي ڄمار ”اطلاعات کاتي“ ۾ نوڪري ڪيائين، شروعاتي دور ۽ آخري دور ۾ مثالي قلمي پورهيو ڪيائين، سنڌ جو هي ڀلورليکڪ آخر ۾ ايم ڪيو ايم جو حصو بڻجي ويو.

21 نومبر 1921ع

رام لال اتمچند رامراسر ”رمل“ چچا تعلقي قمبر ۾ ڄائو ۽ 1947ع کان پوءِ لڏي وڃي مها راشٽر جي گونڊيا شهر ۾ ويٺو، هن آزاديءَ جي تحريڪ ۾ به حصو ورتو ۽ سندس شمار مشهور شاعرن ۽ ڪهاڻيڪارن ۽ هدايتڪارن ۾ ٿئي ٿو.

12 ڊسمبر 1921ع

ٺلاهه خلافت ڪاميٽيءَ طرفان سنڌ خلافت ڪاميٽيءَ جي چندي واري مهم ۾ حصو وٺندي 100 رپيا جمع ڪرايا.

24 ڊسمبر 1921ع

پهرين سنڌ ادبي ڪانفرنس لاڙڪاڻي جو پريزيڊنٽ شمس العلماءِ مرزا قليچ بيگ لاڙڪاڻي پهتو، کيس اسٽيشن تي آڌرڀاءُ ڪيو ويو، ان کان پوءِ جلوس جي صورت ۾ کيس شهر ۾ وٺي آيا، هن ڪانفرنس جي استقباليه ڪاميٽي علي محمد قادري (چيئرمين)، مسٽر احمد علي ڪامران (سيڪريٽري جنرل) ۽ حاجي محمود ”خادم“ (جوائنٽ سيڪريٽري) تي مشتمل هئي.

25 ۽ 26 ڊسمبر 1921ع

لاڙڪاڻي ۾ پهرين سنڌ ادبي ڪانفرنس ٿي، جنهن جي صدارت ۾ مرزا قليچ بيگ ڪئي، جڏهن ته هن ڪانفرنس جي استقباليه جو چيئرمني ميان علي محمد قادري، سيڪريٽري جنرل احمد علي ”ڪامران“ ۽ جوائنٽ سيڪريٽري حاجي محمود ”خادم“ هئا.

ڪانفرنس ۾ ”ستارو منهنجي قسمت جو اوهان جي مهرباني آ“ جي مصرع طرح تي ٿيو، جنهن سنڌ جي ڪنڊ ڪڙڇ جي شاعرن شرڪت ڪئي.

28 ۽ 29 سيپٽمبر 1921ع

ٿرپارڪر جي عالمن جي گڏجاڻي ٿي، جنهن ۾ جمعيت العلماءِ جا هيٺئن ريت عهديدار چونڊيا ويا.

صدر پير محمد اسماعيل جان سرهندي، نائب صدر حافظ محمد بچل، نائب صدر مولوي حاجي عبدالحق راوئسري، ناظم مولوي محمد صالح ۽ مولوي محمد ابراهيم، خزانچي پير بخش خاصخيلي.