پرمانند ميوارام

هڪ ڏينهن ٻار فاتحانہ انداز سان پرمانند ميوارام جي تصوير ڏيکاري، مون کي چوڻ لڳا تہ “ اوهان جي غلطي پڪڙي اٿئون. هن ماڻھونء کي ڏاڙھي آھي، مطلب مسلمان آھي. اوهان وري سندس نالو پرمانند ميوارام لکيو آھي“.
مان خوش ٿيس تہ ٻار ايتري دلسپي وٺي رهيا آھن جو کين پنهنجي راء قائم ڪرڻ ۽ ان جو اظھار ڪرڻ اچي ٿو. مون سندن جواب ۾ ڳالهائڻ شروع ڪيو :“ بابا پهرين ڳالھ تہ غلطي انسان کان ٿيندي آھي. ان ڪري چوندا آھن تہ انسان خطا جو پتلو آھي. غلطي مون کان ٿي سگهي ٿي، هادين ۽ حڪمرانن کان ٿي سگهي ٿي، دوست ۽ دشمن کان ٿي سگهي ٿي. ڪنهن کي غلطئ کان پاڪ سمجهڻ ئي بي وقوفي آھي.
هي پرمانند ميوارام نہ هندو آھي ۽ نہ مسلمان. پر هي عيسائي آھي. اڳي هندو، سک ۽ عيسائي بہ ڏاڙھيون رکندا هئا.“
منهنجي اها ڳالھ ٻارن کي عجيب لڳي. پر سندن تجسس وڌيو. پڇيائون : “ نالو تہ واڻڪو اٿس. پوء ڪيئن ٿا کيس عيسائي سڏيو“ٗ؟
مون موٽ ڏيڻ شروع ڪئي: “بابا ! هن جو پئ ميوارام مسلمان ٿيو هو. ان تي سنڌ ۾ وڏي قانوني ويڙھ لڳي. جنهن تي انگريزئ ۾ Great Shaikh Case جي نالي سان ڪتاب بہ لکيل آھي. پرمانند هي ڪيس هلندي ڏٺو. پوء هن فيصلو ڪيو تہ نہ هندو نہ مسلمان، پر مان ڪرستان ٿو ٿيان. پرمانند عيسائي تہ ٿيو، پر پنهنجو ۽ پئ جو نالو نہ بدلايائين.“
“ڀلا هن ڪهڙا وڏا ڪم ڪيا جو اوهان سندس فوٽو گل حيات ۾ رکيو آھي؟“ هڪ ٻار سوال ڪيو. مون کين پرمانند ميوارام بابت ٻڌائڻ شروع ڪيو:
“بابا! هن جوت نالي هفتيوار اخبار ڪڍي. الله کيس لکڻ جو ڏانء ڏنو هو. هن جي لکڻين ۾ رس ۽ چس هوندي هئي. سولي ۽ وڻندڙ ٻولي ڪم آڻيندو هو. اخبار ذريعي عيسائيت جي اهڙئ ريت تبليغ ڪندو هو، جو پڙھندڙن کي بري نہ لڳندي هئي. اخبار ۾ ٻين ليکڪن جا ادبي، علمي ۽ سائنسي مضمون ڇپيندو هو. ان ڪري هن جي اخبار ڏاڍي مشهور هوندي هئي.“
“ چئبو تہ هندن ۽ مسلمان کي عيسائي بڻائيندو هو“؟ هڪ ٻار سوال ڪيو. مون وراڻيو: “ نہ. هو لاهي پاهي يا زورئ ڪنهن کي عيسائي ڪونہ بڻائيندو. پر پنهنجي مذهب بابت سنڌي عيسائين کي ڄاڻ ڏيندو هو. هن جي ڪري يا هن جي جوت اخبار ڪري ڪنهن هندو يا مسلمان پنهنجو مذھب ڪونہ مٽايو.“
“ ڀلا هن ٻيو ڪهڙو سٺو ڪم ڪيو؟“ هڪ ٻار سوال ڪيو. مون وراڻيو : “ پرمانند ميوارام ڪتاب لکيا. انهن مان سنڌي-انگريزئ واري ڊڪشنري مشهور آھي. هن پنهنجي جوت اخبار مان پنهنجا ۽ ٻين جا لکيل مضمون ڪڍي، گل ڦل جو عنوان ڏئي ڪتاب ڇپرايو.“
ٻار پنهنجي سوالن جا جواب ٻڌي، مون کي وري سڀاڻي اچڻ جو چئي هليا ويا.